علی جوان

فیزیکدان برجسته و مخترع در آمریکا

1305 – 1395 خ

علی جوان، در سال ۱۳۰5 خ و در تهران به دنیا آمد. وی از ۵ سالگی شیفتة ریاضیات و بازی با اعداد بود. جوان، تحصیلات دانشگاهی را در دانشگاه تهران به پایان رساند. سپس در سال 1327 خ به آمریکا رفت و تحصیلات خود را در مقطع دکتری فیزیک در دانشگاه کلمبیا ادامه داد. او در سال 1337 خ زمانی که عضو گروه تحقیقاتی آزمایشگاه بل بود، اصول لیزر گازی را پایه گذاشت و دو سال بعد موفق شد لیزر گازی هلیوم – نئون را ابداع کند. این لیزر از نوع لیزرهای بی‌خطر به شمار می‌رود که رنگ آن سرخ است و در آزمایشگاه‌ها برای بررسی پدیده‌هایی مانند تداخل امواج و آزمایش دو شکاف یانگ کاربرد دارد. نام دو تن از همکاران وی «ویلیام به‌نت» و «دونالد هه‌ریوت» بود.
دکتر جوان، فردای آن روز لیزر گازی را به وسیلة فرستادن پیغامی تلفنی امتحان کرد و برای نخستین بار در تاریخ، یک مکالمه تلفنی به وسیلة یک لیزر نوری انجام شد. تاریخ دقیق آن رویداد، ۱۳ دسامبر سال 1960 م (1339 خ) بود.
لیزر گازی یک نقطة عطف در تاریخ فناوری‌های نوین دنیا به حساب می‌آید. او پیش از اختراع لیزر گازی، توری لیزر سه سطحی را پایه‌گذاری کرد و اهمیت همگرایی فازی را در این وسیله میکروویو (ریز موج) نشان داد. این عمل ایدة لیزر بدون پراکندگی را معرفی کرد. وی بعداً این ایده را در استفاده از اثر رامان تحریک شده گسترش داد که نهایتاً منجر به بسط نوظهور نوری شد.
پژوهش‌های دکتر جوان باعث ایجاد بزرگ‌ترین تحقیق لیزری در دهه‌های شصت و هفتاد میلادی شد و پس از آن بسیاری از بنیان‌های اولیه در استفاده از لیزر به وقوع پیوست. این بنیان‌ها شامل ابداعات زیادی در زمینة اسپکتروسکوپی لیزری، نخستین استفاده از لیزر برای آزمایش دقیق نسبیت و ایزوتروپی در فضا؛ ابداع تکنولوژی اندازه‌گیری فرکانسی دقیق در طیف نوری و نیز نخستین ساخت ساعت‌های اتومیک لیزری شد.
وی در سال 1340 خ با درجة دانشیاری به عضویت هیأت علمی مؤسسة فناوری ماساچوست(MIT) درآمد و در سال 1343 خ به عنوان پروفسور منصوب شد که بالاخره در همان مؤسسه به درجه بازنشستگی رسید.
از افتخارات پروفسور علی جوان می‌توان به عضویت در آکادمی ملی علوم و آکادمی هنر و علم آمریکا و عضو افتخاری مؤسسة تریسته (Trieste) برای ترویج علوم؛ برندة مدال بنیاد «فه‌نی و جان هرتز» شد و به عنوان Guggeheim Fellow شناخته شد (1960 م)؛ دریافت مهم‌ترین نشان انجمن نورشناسی آمریکا یعنی مدال فردریک ایوز (1975 م)؛ شناخته شدن به عنوان Humbolt Foundation Fellow در سال 1979 م؛ جایزة علمی جهانی آلبرت انیشتن در سال 1993 م و … اشاره کرد.
نام علی جوان در کنار بزرگان فیزیک جهان همانند تئودور میمن، نیکولای باسوف، گوردون گولد، آرتور لئونارد شالو، رابرت دیک، سی کومار ان پاتل (لیزرشناس هندی)، احمد زویل (دانشمند مصری که جایزه شیمی نوبل را در سال ۱۹۹۹ م برد)، دنیس گابور (برندة نوبل فیزیک در سال ۱۹۷1 م)، نیکلاس بلومبرگن، چارلز هارد تاونز و الکساندر میخایلوویچ پروخورف در تاریخ علم ثبت شده است. نشریۀ انگلیسی تلگراف در سال 2007 م او را دوازدهمین انسان نخبة جهان معرفی کرد.
در ایران روز لیزر به نام علی جوان نامگذاری شده است، که این روز مصادف با روز تولد وی یعنی پنجم دی ماه می‌باشد.
پروفسور علی جوان، در 22 شهریور 1395 در 90 سالگی و در آمریکا درگذشت.