فنيقي‌ها
فنيقي‌ها (Phoeicians) (در حدود 2500 ـ 500 پ م)
فنيقي‌ها مردماني سامي‌نژاد بودند كه بر اساس يك نظريه، تقريباً در حدود 2500 سال پيش از ميلاد، به دليل زلزله‌اي كه در اريتره رخ داد از سرزمين خود خارج شده و در كنار درياچة سوريه (بحرالميت) و بعدها در كنار درياي مديترانه ساكن شدند. اما نظرية ديگري نيز وجود دارد و آن اين است كه فنيقي‌ها از همان ابتدا در ناحية سوريه و فلسطين زندگي مي‌كردند و مهاجر نبودند.
از مهم‌ترين شهرهاي فنيقيه مي‌توان صور، صيدا و بيبلُس (Byblos) را نام برد. فنيقي‌ها به دليل همجواري با درياي مديترانه در كشتيراني پيشرفت كرده و از طريق دريا با مصر تجارت مي‌كردند. همچنين آن‌ها از شرق با سلسله كوه‌هاي لبنان مجـاورت داشته و مردم آنجا در دامنـه‌هاي آن به كشت و زرع مي‌پرداختند و از جنگل‌هاي سرسبز لبنان، بهره‌مند مي‌شدند و به دادوستد در آن نواحي مي‌پرداختند.
يكي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين افتخارات فنيقي‌ها، گسترش الفبا در منطقة مديترانه بود. بي‌شك فنيقي‌ها خط را به يوناني‌ها آموختند و يوناني‌ها عامل گسترش خط در غرب بودند. ولي اينكه فنيقي‌ها الفبا را گسترش دادند، لزوماً به اين معني نيست كه آن را اختراع كرده باشند.
اصل الفبا، بدون تردید پيش از دورة فنيقي‌ها ابداع و سپس ساده شـده و در سراسر مديترانه رواج پيدا كرد. حتي اگر ابداع حروف از كارهاي فنيقي‌ها بوده باشد، اصل و منشأ حروف از بين‌النهرين، (شايد از سومري‌ها)، بوده باشد و فنيقي‌ها در واقع مرحلة دوم آن را، كه همان گسترش خط بود، انجام داده‌اند. زبان كتيبه‌هاي فنيقي، بدون ترديد، با ديگر زبان‌هاي سامي ناحية سوريه و فلسطين، چه در گذشته و چه در زمان حال، خويشاوندي نزديكي را نشان مي‌دهد. اما با وجود اين، مي‌توان گفت كه زبان فنيقي، ويژگي‌هايي داشت كه به پ‍ژوهشگران، براي شناخت فرهنگ مردم فنيقي كمك کرد. ارزيابي كلي زبان فنيقي، وابسته به ماهيت واقعي زبان عبري است. مقايسة ميان زبان فنيقي و عبري در واقع، پيوستگي تكامل آن‌ها را نشان مي‌دهد.
صنعت عمدة فنيقي‌ها پارچه‌بافي بود، آن‌ها به دليل رنگ كردن پارچه‌هايشان بسيار شهرت داشتند. از ديگر اختراعاتي كه به فنيقي‌ها نسبت داده شده، اختراع شيشه و كشف رنگ ارغواني بوده است.
فنيقي‌ها خدايان زيادي داشتند كه معروف‌ترين آن‌ها سه خدا بودند، اولي خداي حامي شهر، ديگري الهه كه همسر او و مظهر زمين بود و خداي سوم، خداي جوان بود كه نمادي از دورة رشد و نمو گياهان بود. مراسم عبادي آن‌ها معمولاً كنار درياچه‌ها و رودها، در كوه‌ها و صخره‌ها كه گويا از تقدّس ويژه‌اي برخوردار بودند، انجام مي‌شد.
ظرفي متعلق به دوران فنيقي‌ها (560 تا 550 پ م)، محل نگهداری در مصر
فنيقـي‌ها در قرن هفتم پ م، زير سلطة آشوري‌ها و در اوايل قرن ششم پ م، زیر سلطة بابلي‌ها درآمدند و پس از آن در زمان كوروش بزرگ تابع شاهنشاهي ايران شدند.
سكه‌اي از دوران فینیقی‌ها
نیایشگاه میل سنگ، بیبلس
مسیرهای بازرگانی فنیقی‌ها