آپهم پوپ، آرتور

آپهم پوپ، آرتور (1882- 1971 م)

Upham Pope, Arthur

پوپ، در دانشگاه‌های براون، کرنل و هاروارد به تحصیل در رشتة فلسفه پرداخت. او در سال 1304 خ، به دعوت حسین علاء به تهران آمد و برای مقامات دولتی و رضاشاه در مورد هنر ایرانی سخنرانی کرد. سپس از سال 1304 تا 1314 خ، مشاور افتخاری دولت ایران و عضو فرهنگستان ایران شد. پوپ صدها سخنرانی مهم در سرتاسر جهان از ایران انجام داد. به طور نمونه، به مدت یک سال از طرف دانشگاه هاروارد به مؤسسات آموزش عالی فرانسه سفر کرد و سخنرانی تحت عنوان «سهم ایرانیان در پیدایش معماری گوتیک» ارائه کرد. گفته می‌شود که وی سخنرانی بسیار متبحر بود. او یکی از بنیانگذاران مؤسسة آسیایی دانشگاه پهلوی بود و مدت 24 سال آن را هدایت کرد. پوپ از بزرگ‌ترین محققینی بوده که فرهنگ و معماری ایران را به جهانیان معرفی کرد. او و همسرش نمایشگاه‌های زیادی در معرفی آثار هنری ایرانی در جهان بر پا کردند. در سال 1940 م، پوپ و موزه‌های بزرگ امریکا، 2800 شیء مکشوف در ایران را در نمایشگاهی در نیویورک تحت عنوان «شش هزار سال هنر پارسی» به نمایش گذاشتند که تنها کاتالوگ فهرست اشیای آن 350 صفحه بود. از دیگر نمایشگاه‌های او می‌توان نمایشگاه فیلادلفیا، لندن، لنینگراد، مسکو، نیویورک، واشنگتن دی سی، شیراز، تهران و اصفهان را نام برد. همچنین طراحی ساختمان‌هایی همچون شعبة اصلی بانک ملی، کاخ مرمر و موزة ایران باستان از اوست. به دلیل علاقة وافر پوپ به هنر و معماری ایرانی، رضاخان به پوپ اجازة مخصوص دیدار و رفت و آمد در بناها و اماکن مذهبی – تاریخی کشور (که تا آن زمان به افراد خارجی هرگز داده نمی‌شد) را اعطا کرد. پوپ نیز در نتیجة همین مطالعات برای نخستین بار در تاریخ این بناها را به جهانیان معرفی کرد. ساخت و نمایش یک ماکت با مقیاس کوچک از مسجد شاه در شهر فیلادلفیا یکی از تلاش‌های دکتر پوپ است. در سال 1946 م به دعوت محمدرضا شاه، پوپ و همسرش به ایران آمدند و در دانشگاه تهران به او دکتری افتخاری دادند. او پیشتر نشان تاج و نشان همایونی را دریافت کرده بود. وی این بار به ایران آمد تا بنا به خواست محمدرضا شاه در شیراز اقامت گزیند تا مستقیماً بتواند در دانشگاه پهلوی به تحقیقات و فعالیت‌های فرهنگی و علمی ایران‌شناسی خویش ادامه دهد. آن‌ها محل اقامت خود در نارنجستان قوام را مبدل به مؤسسة آسیایی دانشگاه پهلوی کردند و در همانجا بود که موفق شدند محققین ایران‌شناسی زیادی از جمله دکتر جی گلاک (Jay Gluk)، نوئل سیور (Noel siver) و دکتر فرای را که بعدها جانشین پوپ شد، گرد آوردند. پوپ در ایران مخالفینی نیز داشت. وی توسط اینان متهم به تاراج از طریق خارج‌سازی بسیاری از آثار ایران به خارج از کشور شد. هزاران قطعه اشیا که توسط تیم‌های باستان شناسی زیر مدیریت پوپ کشف شده بودند سر از موز‌ه‌های بزرگ امریکا و انگلیس درآوردند. در پی درخواست شاه ایران، آرامگاهی برای دکتر پوپ در اصفهان، در ساحل زاینده‌رود، نزدیک پل خواجو توسط دوست پوپ، محسن فروغی، ساخته شد که پس از درگذشت در آنجا به خاک سپرده شد. همسر وی نیز در همان آرامگاه به خاک سپرده شد. معروف‌ترین اثر پوپ بررسی هنر پارسی نام دارد که توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد در 6 جلد در سال 1939 م، به چاپ رسید. این نخستین باری بود که چنین گزارش مفصلی از هنر و تاریخ هنر ایران به جهان غرب معرفی می‌شد. از دیگر آثار او مقدمه‌ای بر هنر پارسی از قرن هفتم میلادی به این سو؛ شاهکارهای هنر ایران و معماری ایران را می‌توان نام برد.