ابوریحان محمد ابن احمد بیرونی
تخلص: ……….
قرن: چهارم و پنجم هجری
سال تولد ـ فوت: 362 ـ 440 ق
محل تولد ـ زندگي ـ فوت: كاس در حوالي خوارزم ـ كاس، جرجانيه، بخارا، بغداد، غزنه، هند ـ غزنه
دوران: شمس‌المعالي قابوس بن وشمگير دیلمی (آل زیار)؛ شاه ملك خوارزمشاه (خوارزمشاهیان)
آثار: التفهيم لاوائل صناعة التنجيم؛ آثار الباقية
توضیح: محمدِ بیرونی، فرزند احمد، معروف به ابوریحان، در كاس، در اطراف خوارزم (ازبکستان و قزاقستان كنوني، منطقه‌ای در مجاورت دریای آرال)، به دنیا آمد، كه بعدها به افتخار او، اين شهر را بیرونی نام نهادند. کاس و جرجانیه دو شهر بزرگ این منطقه به شمار می‌آمدند و به گفتة برخي از تاريخ‌دانان، ابوريحان، به دليل اينكه در حومه (بيرون) این شهر به دنیا آمده بود، او را بیرونی لقب دادند. او در هر دو شهر کاس و جرجانیه زندگی کرد و پرورش یافت و مطالعه و تحصیل علم را در حالی که خیلی جوان بود، تحت نظر ریاضی‌دان و ستاره‌شناس مشهوری به نام ابونصرمنصور، آغاز نمود. در مورد پدر و مادر ابوریحان، اطلاع چندانی در دست نیست، ولی گويا او در کودکی یا نوجوانی، پدر خویش را از دست داد و همراه مادرش زندگی می‌کرد.
بی‌تردید بیرونی از سن ۱۷ سالگی به انجام فعالیت‌های علمی مهمي مشغول بود. او در علومی چون: فقه، کلام، صرف و نحو، جغرافیا، ریاضیات، نجوم، کانی‌شناسی، پزشکی و دین‌شناسی به تحصیل پرداخت و در زمان خود به مقامي بالا رسيد. وی در سال ۳۷۹ ق، با مشاهدة بیشترین ارتفاع خورشید، عرض جغرافیایی شهر کاس را محاسبه کرد.
او در کتاب ماللهند (كتابي در زمينة هندسه) نوشته است: «قسم می‌خورم که زندگی، یک فلسفة مهم است، اما همة مردمی که در این دنیا زندگی می‌کنند، فیلسوف نیستند.. .»
بيروني به زبان‌هاي يوناني، هندي، عربي و بربر، تسلط داشت. او مباحث متعددی را مطرح و نظریات جدیدی را ابداع کرد که کسی پیش از او، آن‌ها را بیان نکرده بود. او مشاهده‌گر دقیقی بود که پیشرو روش تجربی به شمار می‌رفت. بیرونی توانست با حمایت ابوعباس مأمون، در جرجانیه، دستگاهی بسازد که به وسیلة آن عبور نصف‌النهاری خورشیدی را مشاهده کند.
او تعداد زیادی از کتاب‌های خود را، به نام پادشاهان نوشته و با استفاده از حمایت معنوی پادشاهان، سعی کرده تا معلومات خود را به دیگران منتقل نماید.
متأسفانه، آثار او کمتر به لاتین ترجمه شده است و از اینرو در جهان غرب زياد شناخته شده نيست.
اين مرد بزرگ در 78 سالگي درگذشت و در حوالي غزنه به خاك سپرده شد.
سيزدهم شهريور ماه هر سال، روز بزرگداشت ابوريحان بيروني است.