ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی سمرقندی
تخلص: رودکی
قرن: سوم و چهارم هجری
سال تولد ـ فوت: 260 ـ 329 ق
محل تولد ـ زندگي ـ فوت: بنج از روستاهاي رودک سمرقند ـ بخارا، رودک ـ رودک سمرقند
دوران: امیرنصر سامانی؛ طاهر پسر محمد و ابوجعفر احمد صفاري
آثار: کلیله و دمنة منظوم؛ سندبادنامة منظوم، قصیدة بوی جوی مولیان آید همی …
توضیح: رودکی را پدر شعر فارسی می‌نامند. از دوران كودكي وي، اطلاعات چنداني در دست نيست. «عوفي» در كتاب لباب الباب مي‌گويد: «چنان ذَكي و تيز فهم بود كه در هشت سالگي قرآن را تمامت حفظ كرد و قرائت بياموخت و شعر گفتن گرفت و معاني دقيق مي‌گفت چنان كه خلق بر وي اقبال نمودند، او را آفريدگار تعالي، آوازي خوش و صوتي دلكش داده بود … .» شـاعرانی بزرگ چون شهیـد بلخی، کسايی، عنصری، فرخی و … در شعر و سخن از وي پیروی می‌کردند. رودكي با موسیقی نیز آشنایی داشته و ساز «رود» می‌نواخته است. عنصري در مورد وي سروده است:
|
غزل رودكي وار نــيكو بود |
غـزل‌هاي من رودكي وار نيست |
آنچه آشکار است، وی شاعری دانش آموخته بوده و تسلط او بر واژگان فارسی چنان بوده که هر فرهنگ‌نامه‌ای از شعر او شاهد می‌آورد. شمار اشعار او را صد هزار بيت تخمين زده‌اند و برخي تا حدود 130000 بيت گفته‌اند. رودكي كليله و دمنة ابن مقفع (روزبه) را هم به نظم آورد كه متأسفانه جز ابيات پراكنده‌اي، از آن باقي نمانده است.
از آثار رودكي جز ابياتي پراكنده كه در فرهنگ‌نامه‌ها و كتب پيشينيان، چيزي برجاي نمانده است. تعدادي از اشعار رودكي در ديوان قطران تبريزي وجود دارد و همين طور تعدادي از اشعار قطران به اشتباه به نام رودكي ثبت شده است. دليل اين اشتباه تشابه نام ممدوح رودكي كه امیر نصر بوده با كنيه ممدوح قطران است. نخستين كسي كه به اين اشتباه پي برد، رضاقلي خان هدايت بوده است.
سمعاني در الانساب، وفات رودكي را در زادگاهش يعني قرية بنج و در نهايت تنگدستي، نقل كرده است.
اين مرد بزرگ، در 69 سالگي درگذشت و در حوالي سمرقند به خاك سپرده شد.