احسان یارشاطر
يارشاطر، احسان (1299 خ )
Yarshater, Ehsan
پژوهشگر زبان و فرهنگ ايران باستان و دانشنامه نويس
احسان یارشاطر، در همدان به دنیا آمد، پدرش بازرگان و مادرش یک زن روحانی بود. او دوران ابتدایی را در همدان گذراند و سپس به دلیل شغل پدرش به کرمانشاه رفتند و پس از آن به تهران آمدند. او در دوران کودکی پدر و مادرش را از دست داد و با دایی‌اش زندگی می‌کرد. وی پس از اتمام دوران متوسطه به دانشسرای عالی رفت و ادبیات فارسی خواند و تا دکتری ادبیات پیش رفت. وی از دهة 1320 خ، در عرصة مطالعات ایرانی و ایرانشناسی فعالیت داشت و بخش عمده‌ای از تحقیقات او در زمینه‌های ایران پیش از اسلام، زبانها و گویش‌های ایرانی بود. ابراهیم پور داوود، از استادان و مشوقین وی برای مطالعة ادبیات و زبان باستانی ایران بود. وی با دریافت بورس از شورای فرهنگی بریتانیا در ایران به لندن رفت تا در زمینة تعلیم و تربیت ادامه تحصیل دهد، ولی بعد از رسیدن به لندن نزد والتر هنینگ و مری بویس، استادان زبانهای باستانی ایران، رفت و زبان پهلوی آموخت. وی دانش‌آموختة دورة دکتری زبان‌شناسی ایران در مدرسة مطالعات مشرق زمین و آفریقا دانشگاه لندن است و موضوع رسالة دکتری وی این بود که زبان مردم آذربایجان زبات تاتی ایران بوده است نه زبان ترکی. وی همچنین دانش آموختة دورة دکتری در رشتة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود.
تاكنون، هيچ يك از ايرانيان و ايرانشناسان خارجي، به اندازة او در معرفي آثار ادب و فرهنگ ايران در سطح جهاني نكوشيدهاند. او براي پژوهش دربارة لهجههاي ايراني تا سال 1340 خ، به روستاهاي دوردست ايران سفر كرد. در سال 1333 خ، بنگاه ترجمه و نشر كتاب برای ترجمة آثار معتبر ادبی و انتشار فصلنامة راهنمای کتاب را بنيان گذارد و در سال 1336 خ، «انجمن كتاب» را بنياد نهاد؛ در همان سال، مجلة راهنماي كتاب را با همكاري ايرج افشار و مصطفي مقرّبي منتشر كرد. او از سال 1340 خ، استاد كرسي ايرانشناسي در دانشگاه كلمبيا شد و از 1347 تا 1352 خ، رئيس بخش زبانها و فرهنگهاي خاورميانة آن دانشگاه بود. او بعد از بازگشت از کلمبیا به تهران، جای استاد محبوبش، ابراهیم پورداوود، به تدریس پرداخت. یارشاطر در سال 1353 خ، با بودجة دو میلیون دلاری سازمان برنامه و بودجة ایران، کار تدوین دانشنامة ایرانیکا را آغاز کرد. بعد از انتشار 10 دفتر از این دانشنامه، انقلاب اسلامی پیش آمد و کار دانشنامه متوقف شد. وی پس از انقلاب اسلامي ايران، به امريكا رفت و از سال 1982 م، به انتشار دايرةالمعارف ايرانيكا ادامه داد و با تلاش‌های وی، بنیاد ملی علوم انسانی امریکا عهده‌دار هزینه‌های ایرانیکا شد. وی همچنین برای تأمین بخشی از هزینه‌های ایرانیکا، بخشی از مجموعه آثار تاریخی خود به ارزش 3 میلیون دلار به فروش رساند که اکنون بخشی از این آثار در موزة متروپولیتن نیویورک هستند. در تدوين اين دانشنامه كه به زبان انگليسي انتشار مييابد، از اوایل دهة هفتاد بسياري از ايرانشناسان نامدار جهان، نزدیک به 40 ویراستار و 300 نویسنده از سراسر امریکا، اروپا و آسیا با او همكاري دارند. بسياري از آثار ادبي و هنري ايراني، به اهتمام او به ديگر زبانها، بيشتر به انگليسي، چاپ و منتشر شده است. یارشاطر، بنیانگذار مرکز مطالعات ایرانشناسی و استاد بازنشستة مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیای نیویورک است. او کتابخانة سعید نفیسی را خرید و همراه با کتابخانة خودش به این مرکز بخشید. وی نخستین ایرانی است که پس از جنگ جهانی دوم در امریکا به رتبة استادی رسید. او همچنین ویراستاری 3 جلد از تاریخ ایران کمبریج را بر عهده داشت و نویسندة 16 جلد کتاب تاریخ ادبیات ایران است. از دیگر کارهای یارشاطر می‌توان ترجمة آثار کلاسیک ایران، به ژاپنی و زبانهای اروپایی را نام برد.