تولوزان، ژوزف دزیره
تولوزان، ژوزف دزیره (1820 – 1897 م)
Toulousen, Joseph Desiree
پزشک فرانسوی
تولوزان، پیش از آمدن به ایران به عنوان پزشک با درجة سرگردی، در ارتش فرانسه مشغول خدمت شد. وی در جریان مأموریت فرخ‌خان امین‌الملک کاشی غفاری که به عنوان سفیر فوق‌العاده ایران، به دربار ناپلئون سوم و ملکه اوژنی رسید، به جای دکتر ادوارد پولاک، به استخدام دولت ایران درآمد و در حالی که تنها سی و هشت سال از سنش می‌گذشت (1858 م / 1237 خ)، به عنوان پزشک مخصوص شاه قاجار، پس از دکتر بارتلمی، معرفی شد.
تولوزان، مدت 38 سال به امور پزشکی، دارو و درمان در ایران خدمت کرد و تنها او بود که در میان اطبای فرنگی شاه، به لقب «حکیم باشی» ملقب شد. دکتر تولوزان به علت آشنایی با زبان فارسی و فرهنگ مردم ایران، توانست خیلی زود راه ترقی در کشور ایران را طی کند و در بسیاری از مسائل سیاسی- اجرایی و انعقاد قراردادها، با توجه به نفع خودش و گاه توامان خود و سفارت‌های خارجی، دخالت داشته باشد. او در کنار شغل اصلی در دربار ناصرالدّین شاه، با عنوان «پزشک مخصوص اعلیحضرت شاه ایران»، سرپرست و مدرس دروس طب و تربیت شاگردان مدرسة دارالفنون بود و بعدها به پیشنهاد و سعی و اهتمام خویش، پایه‌های مؤسسة حافظ‌الصحه را در کشور ریخت و طي سال‌های متمادی حضور در ایران مدير آن نهاد بود. تولوزان را می‌توان پایه‌گذار مکتبی نوین در پزشکی مدرن ایران دانست؛ مکتبی که توانست اولین پزشک فارغ‌التحصیل دارالفنون یعنی «میرزا ابوالحسن تفرشی» و شاگردانی چون «میرزا علی اکبر نفیسی «ناظم االطبا»، «مؤتمن االطبا»، «نظام الحکما»، «میرزا خلیل ثفقی اعلم‌الدوله» و «لقمان‌الممالک ادهم» را به جامعة پزشکی ایران تحویل دهد. با وجود تمام خدمات تولوزان در ایران، رشوه‌گیری‌ها و زدوبندهای او با انگلیسی‌ها، در به غارت بردن بخش‌هایی از میراث فرهنگی و آثار باستانی ایران، از چشم ایران‌شناسان پوشیده نیست. تولوزان سرانجام در سال 1897 م برابر با 1314 ق، در سال اول سلطنت مظفرالدّین شاه، در حالی که 77 سال از سنش می‌گذشت، در تهران بدرود حیات گفت و در گورستان کاتولیک‌ها واقع در اکبرآباد دولاب به خاک سپرده شد. او دارای تألیفات فارسی و غیر فارسی بسیار، دربارة بیماری‌های خاص ایران و بیماری‌های عمومی و اپیدمی جهان می‌باشد که تعدادی از آن‌ها به این شرح است: زبدةالحکمه ناصری، در باب خواص گنه گنه (گیاه دارویی) در سال 1280 ق، در تهران به چاپ سنگی رسید. بدایع‌الحکمه، در باب شنیدن اصوات قلب و ریه بوده و در سال 1287 ق، چاپ گرديد. قانون نظم قشون، در سال 1277 ق، به خط نستعلیق محمدعلی جراح نظام، به چاپ رسیده است. سال‌ها در طب عمومی،به سال 1293 ق؛ طرز جلوگیری و معالجه طاعون، به خط نستعلیق نصرالله تفرشی در سال 1294 ق، در تهران چاپ شد.