خواجه ابوالفضل محمد ابن حسين بيهقي مشهور به ابوالفضل بيهقي
تخلص: ……….
قرن: چهارم و پنجم هجری
سال تولد ـ فوت: 385 ـ 470 ق
محل تولد ـ زندگي ـ فوت: حارث آباد بيهق ـ نيشابور، غزنه، مرو، سرخس ـ روستای ششتمد (اطراف سبزوار)
دوران: مودود ابن مسعود و ابراهيم ابن مسعود غزنوي (غزنویان)
آثار: تاريخ بيهقي؛ زينة الکتاب
توضیح: بيهقي، از مورخان معروف ايراني است. وي در روستاي حارث آباد در اطراف بيهق زاده شد. اوايل عمرش را در نيشابور مشغول تحصيل بود و سپس در غزنه به خدمت سلطان غزنوي درآمد که بيشتر عمر خود را در اين شهر گذراند. او در این شهر جذب کار دیوانی گردید و با شایستگی و استعدادی که داشت به زودی به دستیاری خواجه ابونصر مشکان گزیده شد که صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی و از دبیران نام آور آن دوران بود. این استاد تا هنگام مرگ لحظه‌ای بیهقی را از خود جدا نساخت و نهفته ترین اسرار دستگاه غزنویان را نیز با وی در میان مینهاد. پس از درگذشت بونصر مشکان (۴۳۱ ق) سلطان مسعود، بیهقی را برای جانشینی استاد از هر جهت شایسته ولی جوان دانست، هرچند که وی در این هنگام چهل و شش ساله بود. از این رو بوسهل زوزنی سالخورده را جایگزین آن کرد و بیهقی را بر شغل پیشین نگاه داشت. ناخشنودی بیهقی از همکاری با این رئیس جدید، در کتاب وی آمده است. پس از کشته شدن مسعود (۴۳۲ ق)، بیهقی در دستگاه فرزند وی (مودود) ماند و پس از آنکه نوبت فرمانروایی به عبدالرشید پسر محمود غزنوی رسید، بیهقی به سمت صاحب دیوانی رسید. اما دیری نپایید که در اثر مخالفت و سخن چینیهای غلامی، از کار بر کنار گردید و سلطان دست این غلام را در بازداشت بیهقی و غارت خانه وی باز گذاشت. بیهقی پس از آزادی دیگر به دربار بازنگشت.
بیهقی، در زندگی خود فراز و نشیب‌های بسیار دیده بود، از اینرو در روزگار پیری، زمان را برای گردآوری و تنظیم یادداشت‌های خود مناسب یافت و از سال ۴۴۸ ق به تألیف تاریخ خود پرداخت و به سال ۴۵۱ ق این کار را به انجام رسانید. از عمر 85 سالة بيهقي، بيش از 40 سال در دربار آل سبكتكين و در كانون حوادث و وقايع گذشت. وي در تمام دوران ديوانيش همه حوادث را با دقت مي‌نگاشت تا زماني كه از اين سمت كناره‌گيري كرد؛ آنگاه نوشته‌هايش را مرتب كرد و یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخی و ادبی را به نگارش درآورد. اهمیت تاریخی این کتاب آن است که قسمتی از مهم‌ترین حوادث سیاسی دورة غزنویان در آن نگارش یافته است.
اين تاريخ نگار سرشناس، در 85 سالگي درگذشت و در اطراف سبزوار به خاك سپرده شد.