شاه عباس بزرگ صفوی
نگاره‌ای از شاه عباس بزرگ صفوی
شاه عباس بزرگ صفوی (978 – 1038 ق)
Abbas The Great Safavi
پنجمین و نامدارترین پادشاه دودمان صفوی
شاه عباس، فرزند «شاه محمد خدابنده» از سال 996 تا 1038 ق، به مدت 42 سال، بر ایران حکومت کرد. او هنگامی به سلطنت رسید که غرب و شمال غربی ایران در تصرف دولت عثمانی بود و همچنین شمال شرق ایران، خراسان، جولانگاه ازبک‌ها شده بود. در داخل کشور نیز طی 12 سال پس از مرگ شاه تهماسب و در دوران پادشاهی شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده، قدرت شاه کاهش پیدا کرده بود. دسته‌بندی‌های قیبله‌ای قزلباش‌ها، مجدداً به شکل فزاینده‌ای بروز کرده و دوگانگی میان ترکان و تاجیکان (مردم غیر ترک) شدت گرفته بود. در نتیجة این چند دستگی، هر یک از مقامات دولتی در اندیشة منافع و قدرت خویش بود و کشور دچار هرج و مرج شده بود. شاه عباس با اولویت‌بندی مشکلات، توانست در طول سلطنت خود، ایران را به اوج قدرت، شکوه و عظمت برساند. عباس‌میرزا به همراه «علی‌قلی‌بیگ گورکان شاملو» در جنگ‌های خراسان، محاصرة قلعة نیشابور، محاصرة قلعة تربت و نبرد تیرپل، علیه پدرش شاه محمد خدابنده جنگید. او در هجده سالگی قزوین را تصرف کرد و در نهایت خود را شاه ایران نامید. شاه عباس در ابتدای پادشاهی، برای آنکه خیالش از حملة پیش‌دست امپراتوری عثمانی به قلمرو ایران آسوده شود؛ پیمان‌نامة صلح با آن کشور بست و مناطق کردنشین در عراق و سوریة کنونی را به آنان واگذار کرد، سپس به بهینه‌سازی امور درون کشوری و فرونشاندن شورش استان‌ها پرداخت. او پس از ساماندهی و کسب قدرت، در سه نوبت با عثمانی‌ها جنگید و در هر سه بار پیروز شد. همچنین دو بار به گرجستان حمله کرد. از واپسین لشکرکشی‌های او می‌توان فتح قندهار و آزادسازی جزیره‌ها و بندرهای خلیج فارس از نیروهای پرتغالی را نام برد. در زمان شاه عباس درآمد دولت ایران افزایش و بازرگانی با کشورهای اروپایی و چین فزونی یافت. او بسیاری از نقاط ایران را آباد کرد و بناهای بسیاری ساخت که هنوز برخی از آن‌ها پابرجاست؛ میدان نقش جهان، عالی قاپو، بخش‌هایی از عمارت چهل ستون، چهارباغ، سی و سه پل و پل خواجو بر روی زاینده‌رود از آثار به جای مانده از دوران سلطنت وی هستند.
شاه عباس در سال 1038 ق، در کاخ اشرف درگذشت، اما در برخی منابع گفته شده که شاه عباس در مازندران درگذشت و تصمیم بر آن بود که کالبد وی به اصفهان آورده شود، اما به دلایل نامعلوم در کاشان دفن شد.
آرامگاه شاه عباس در کاشان
شاه عباس به معماری، موسیقی، نقاشی و شعر علاقه و به علما و هنرمندان توجه ویژه داشت. فرهنگ معماری هنوز متأثر از آن دوران می‌باشد. ملاصدرا، میرداماد، میرفندرسکی، شیخ بهایی و … از دانشمندان و فیلسوفان دربار او بودند. وی نسبت به رعایا و زیردستان مهربان بود.
به دستور شاه عباس اول صفوی، در سال‌های 1000 تا 1006 ق، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین میادین جهان در اصفهان ساخته شد. میدان نقش جهان را می‌توان آمیزه‌ای از هنر، صنعت، مذهب و اقتصاد دانست چرا که این میدان با شکوه به وسیلة دو مسجد جامع (مسجد شاه) و شیخ لطف‌الله در کنار عالی‌قاپو و از سویی دیگر دویست حجرة دو طبقه در پیرامون میدان و سر در بازار بزرگ قیصریه احاطه شده است. قبل از ساخت میدان نقش جهان در مکان فعلی، باغی به همین نام بوده است و پس از ساخت میدان، کف آن را با سنگریزه پوشاندند و کاربرد ابتدایی این میدان زیبا در جشن‌ها و مناسبت‌ها بود. اکنون میدان نقش جهان اصفهان یکی از بزرگ‌ترین مراکز ساخت و عرضة صنایع دستی در ایران است که تنوع محصولات و حجم گستردة عرضه و تقاضا در آن بی‌نظیر است. میدان نقش جهان اصفهان با داشتن چهار عنصر تاریخی پیرامونی، یکی از قطب‌های مهم گردشگری ایران می‌باشد و این میدان، دومین اثر ثبت شدة جهانی از ایران است که در اردیبهشت 1358 خ، به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.