شوستر، ویلیام مورگان
شوستر، ویلیام مورگان (1877- 1960م)
Shuster,William.Morgan
اقتصاددان، سفرنامه نگار امریکایی
شوستر، در سال 1911 م (1290 خ)، به درخواست دولت ایران از امریکا، برای سروسامان دادن به امور اقتصادی و مالی کشور، به عنوان مشاور مالی دولت ایران برای مدت سه سال استخدام شد. وی همراه 4 دستیار خود وارد ایران و خزانه‌دار کل شد. روزی که شوستر خزانه را تحویل گرفت، فقط حوالة 600 هزار تومان موجودی در خزانه موجود بود و تعهدات پرداختی دولت که از دو سال پیش باقی مانده بود، بالغ بر دومیلیون و سیصد هزار تومان بود، در حالیکه یک دینار پول نقد هم در خزانه موجود نبود. شوستر، برای اینکه توان عملی و اجرایی داشته باشد نیاز به اختیاراتی داشت تا نه اولیای دولتی بتوانند او را دور بزنند و نه دیگر کارشناسان و عوامل خارجی در ایران، جرأت نافرمانی داشته باشند، از اینرو او لایحة اختیارات خود را در 12 ماده نوشت و به تصویب مجلس درآورد. وی با استفاده از اختیاراتی که داشت توانست نظام نوینی را در امور مالی ایران برقرار سازد. شوستر توانست حقوق ارتشان را پرداخت کند و مانع از زورگیری آن‌ها از مردم شود. وی همچنین برای اجرای اصلاحات مالیاتی، نظام‌نامه‌هایی تهیه کرد. از دیگر اقدامات او لغو مالیات نمک بود. او همچنین طرح مفصلی برای استخراج انواع معادن ایران تهیه کرده بود و در نظر داشت با فروش محصولات معادن به خارج، درآمد ارزی برای ایران کسب کند. از دیگر اقدامات مهم شوستر ماده سوم قرارداد نفت شمال بود که در آن گفته شده که حقوق دولت ایران باید بیشتر از ده درصد از همة نفت و مواد نفتی استخراج شده از چاه‌ها، پیش از کسر مخارج گوناگون باشد. در حالی که در قرارداد نفت ایران و انگلیس این درآمد شانزده درصدی، پس از کسر همة مخارج بود، که در واقع چیزی باقی نمی‌ماند. اما مهم‌ترین اقدام شوستر تشکیل ژاندارمری خزانه برای وصول مالیات‌ها بدون ملاحظات شخصی بود.
اقدامات و اصلاحات شوستر، باعث نارضایتی روس‌ها و انگلیس‌ها شد، زیرا اصلاحات او باعث می‌شد دولت ایران از لحاظ مالی قدرت بیشتری بیابد و از وابستگی به ان‌ها تا حدود زیادی آزاد شود. روس‌ها بارها به بهانه‌های مختلف خواهان عزل شوستر شدند که با مخالفت مردم، مجلس و دولت مواجه می‌شد. شوستر در صدد توقیف اموال شعاع‌السلطنه در ایران بود، ولی روسیه که پشتیبان شعاع‌السلطنه بود با این کار مخالفت می‌کرد ولی سرانجام با مصادرة اموال شعاع‌السلطنه و نپذیرفتن اولتیماتوم‌های روس توسط مجلس شورای ملی ایران، روس با اشغال تبریز، زنجان، رشت و به توپ بستن حرم امام رضا در مشهد با کمک، ناصرالملک که نایب‌السلطنه بود با استفاده از حق پادشاه، مجلس را واداشت که شوستر را اخراج کند. شوستر پس از ترک ایران و بازگشت به امریکا در کتابی به نام اختناق ایران که تا به حال دوبار به فارسی ترجمه شده، شرح مفصل ماجرای سفر خود به ایران و تجربیاتش را نوشته است.