عزت الله نگهبان

نگهبان، عزت ­الله (1305 – 1387 خ)

Negahban, Ezatollah

باستان­شناس

نگهبان، در اهواز به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در دبستان جمشید جم و دبیرستان فیروز بهرام، مدرسه فنی آلمانی در تهران، به پایان رساند. سپس در رشتة باستان‌شناسی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل و وارد مؤسسة شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شد.

او مؤسسة باستان­شناسي از دانشگاه تهران را در سال 1336 خ و دورة فوق­ليسانس باستان­شناسي را در سال 1338 خ بنياد نهاد. وی در سال1340 تا 1341خ، تپه مارليك را كاوش كرد؛ پس از آن، در سال 1344خ، با آغاز كاوش در هفت تپة خوزستان، تلاش كرد تا رشتة پژوهشي ايلام­شناسي را از انحصار فرانسه و ديگر كشورهاي اروپايي خارج كند. در سال 1345 خ، به پاس پژوهش در مارليك، درجات دكتري افتخاري و استادي دانشگاه تهران به او اعطا شد. وي از سال 1346 تا 1356 خ، مدير گروه باستان­شناسي دانشگاه تهران و از سال 1354 تا 1357 خ، رئيس دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران بود. او از سال 1349 خ، كاوش­هاي بلند مدت دانشگاه تهران در دشت قزوين را هدايت كرد و در سال 1357 خ، بازنشسته شد و به امريكا مهاجرت كرد. او از سال 1357 تا 1380 خ (2001 م)، در موزة دانشگاه فيلادلفيا در پنسيلوانيا فعاليت مي­كرد. نگهبان، تلاش بسیاری برای منظم کردن فعالیت­های باستان­شناسی انجام داد. مهم‌ترین سهم وی در پیشبرد باستان‌شناسی ایران، ایجاد کارگاه دائمی در دشت قزوین، برای فعالیت‌های باستان‌شناختی در دانشگاه تهران و تربیت دانشجو در این کارگاه بود. او با پشتکار فراوان و روحیۀ خستگی ناپذیر، موفق به کسب مجوز و بودجۀ لازم برای تعمیر کاروانسرای مخروبۀ محمدآباد شد. این مکان بی‌مانند، به کانونی برای پژوهش‌های مستمر و دراز مدت باستان‌شناختی دانشگاه تهران تبدیل شد که در آن دانشجویان با شرکت در انواع فعالیت‌های میدانی، برای پیشبرد اهداف باستان‌شناسی در ایران تربیت شدند. بسیاری نگهبان را دشمن بزرگ قاچاقچیان و دلالان عتیقه در ایران می­دانند. نگهبان در پنجمین کنگرۀ بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، در سال 1347 خ، مقاله‌ای ارائه داد و در آن ماده‌ای پیشنهاد کرد که براساس آن خرید و فروش اشیای باستانی به صورت غیرمجاز و از طریق قاچاق، ممنوع اعلام شود و کنگره را ملزم به صدور قانونی در این زمینه کرد. وی با ارائۀ این مقاله، نقش اساسی در تصویب قطعنامۀ محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه داشت. برخی او را پدر باستان‌شناسی ایران نامیده‌اند. عزت‌الله نگهبان، بیشترین میزان طلا را در حفاری‌های باستان‌شناسی ایران به دست آورده است و کاوش‌های او در قالب مقاله، گزارش و کتاب، همواره مورد توجه باستان‌شناسی بوده است.