غلامحسین مصاحب
مصاحب، غلامحسين (1289 ـ 1358 خ)
Mosaheb, Gholam Hosein
ریاضی‌دان، پژوهشگر و دانشنامه‌نویس
مصاحب، در سال 1289 خ، در تهران در خانواده‌ای ادب‌دوست به دنیا آمد. پدربزرگش، خوشنویس، پدرش طبیب و مادرش شاعر بود. وی بعد از تحصیلات مقدماتی، وارد دارالمعلین و در رشتۀ ریاضیات فارغ‌التحصیل شد. مصاحب علاوه بر ریاضیات، زبان‌های عربی، فرانسوی و انگلیسی را در حد عالی فراگرفت و به روسی و آلمانی آشنایی داشت. وی پس از آن، برای ادامۀ تحصیلات راهی فرانسه شد و بعد از بازگشت به ایران در سال 1320 خ، در دانشسرای عالی مشغول به تدریس شد. وی آثار ارزنـده‌اي در زمينـة رياضيـات از جملـه «منطـق صورت» و «آناليز ريـاضي» از خـود باقي گذاشته است. نخستين گـام بلند و مؤثر وی انتشـار جبر و مقابلة خيـام است كه ترجمه گونه‌اي بود از كارهاي اروپاييان. او همچنين مؤسس پروژة دايرۀ‌المعارف فارسي بود. در سال 1335 خ، مؤسسۀ فرانکلین با مدیریت همایون صنعتی زاده، تصمیم گرفت ترجمۀ فارسی از دایرةالمعارف یک جلدی کلمبیا وایکینگ، تهیه کند و سرپرستی این کار را به غلامحسین مصاحب سپرد. مصاحب با بررسی دایرةالمعارف، دریافت که ترجمۀ آن، پاسخگوی نیازهای جامعۀ ایرانی و فارسی‌زبان نیست؛ بنابراین طرحی تازه مطرح کرد که براساس آن بیش از 10000 مقالۀ جدید دربارۀ جنبه‌های مختلف تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام تألیف شد. این کتاب از حیث ویراستاری و دقت و نمونه‌خوانی از دقیق‌ترین آثاری است که به فارسی چاپ شده است. وی از شاگردان خـاص برتراند راسل بود. او در دانشسرای عالی تدریس می‌کرد و عهده‌دار پست معاونت فنی وزارت علوم و آموزش عالی و همچنین عضو انجمن ریاضی‌دانان لندن و انجمن فلسفة کمبریج بود. مصاحب نخستین کسی بود که منطق صورت، به معنی جدید، یعنی منطق ریاضی را وارد فضای فکری ایران کرد. از دیگر کارهای اساسی او تأسیس مؤسسة ریاضیات در دانشگاه تربیت معلم بود، اما اثر مهم و ماندگار او دایرةالمعارف فارسی است، که با اهتمام و سرپرستی او بـا همکاری عدة زیادی از دانشمندان رشته‌هـای گوناگون تدوین شده است، که در همان سال انتشار، اثر ممتاز سال شناخته شد. او در این اثر، ابداع‌کنندة حروف ایرانیک (خوابیده) در زبان فارسی، معادل حروف ایتالیک در زبان لاتین است. دیگر اثر مهم او، جبر و مقـابلة خیام است که در آن برای نخستین بار مقام علمی خیام در ریاضیات به طور مستقل به زبان فارسی شناسانده شده است. کتاب مدخل ریاضی او اثر ممتاز سال شناخته شده و به چاپ‌های متعدد رسید. از دیگر آثار او مدخل آنالیز ریاضی؛ مدخل منطق صورت و فرهنگ اصلاحات جغرافیایی (با همکاری) را می‌توان نام برد.