فراي، ريچارد نِلسُون

فراي، ريچارد نِلسُون (1920 – 2014 م)

Frye, Richard Nelson

ايران‌شناس و پژوهشگر سوئدي‌تبارِ امريكايي

فراي، بیش از 70 سال از زندگی‌اش را صرف مطالعه و پژوهش دربارة تاریخ و فرهنگ فلات ایران کرد و یکی از آخرین بازماندگان نسل ایران‌شناسان و شرق‌شناسانی چون آرتور کریستین سن و آرتور پوپ، رومن گیرشمن و آلبرت اَمستد بود که شرق‌شناسی را در دانشگاه‌های جهان‌ بنیان گذاشتند و تألیف بسیاری دربارة فرهنگ و هنر و تاریخ ایران داشتند. فرای، در دانشگاه ایلینوی امریکا رشتة فلسفه و تاریخ می‌خواند و در همین دانشگاه با آلبرت اومستد آشنا شد و مجذوب سخنان او دربارة کشفیات جدید مؤسسة شرق‌شناسی در تخت جمشید شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد. او نزد محمد سمسار که کارشناس فرش در گمرک امریکا و دارای مدرک دکتری از دانشگاه پنسیلوانیا بود زبان فارسی آموخت. فرای به کمک او کتاب تاریخ بخارا اثر نرشخی را ترجمه کرد و همین اثر، تبدیل به رسالة دکتری وی در دانشگاه هاروارد شد. او به زبان‌های فارسی، عربی، روسی، آلمانی، فرانسوی، پشتو، ازبک و ترکی مسلط بود و با زبان‌های اوستایی، پهلوی و سغدی نیز آشنایی کامل داشت. او از سال 1949 م، در دانشگاه هاروارد، كرسي ايران‌شناسي داشته و سفرهاي بسياري به ايران كرده است. وی از سال 1348 تا 1353 خ، رئيس مؤسسۀ آسيايي این دانشگاه بود و  یک سال نیز، در دانشگاه شيراز تدريس ‌كرد. تعدادي از كتاب‌هاي او به فارسي ترجمه شده‌اند. گزافه نيست اگر بگوييم حيات علمي او فصل عمدة تاريخ مطالعات خاورشناسي در پنجاه سال گذشته، اعم از ايران‌شناسي، ترك‌شناسي، اسلام‌شناسي و نيز مطالعات مربوط به آسياي مركزي را دربرمي‌گيرد كه سنجش دستاوردهاي او با كلمات، امري دشوار است؛ از تأليف كتاب‌هاي برجسته و ماندگار و مقالات روشنگرانه گرفته تا تأسيس، مديريت يا همكاري با نشرياتِ تخصصي علمي و نهادهاي پژوهشي، ايجاد يا حمايت از كرسي‌ها و كلاس‌هاي تدريس در رشته‌هاي گوناگون آسياشناسي. فراي علاوه بر دريافت جوايز و نشان‌هايي از دولت ايران، سيزدهمين جايزة ادبي و تاريخي  بنياد موقوفات دكتر محمود افشار يزدي را نيز دريافت كرده است. آخرين بار در سال 1385 خ، جایزة اول جشنواره بين‌المللي خوارزمي، براي خدمات علمي با ارزش و ايران دوستانه‌اش، توسط دکتر فرهود به وي اهدا شد. شادروان دهخدا به سبب علاقمندی او به ایران‌شناسی، به او لقب «ایران‌دوست» داد و فرای در امضای خود این لقب را افزود. او همواره یکی از مدافعان نام خلیج فارس بود. او همچنين وصيت كرد كه پس از مرگ، او را در اصفهان يا شيراز دفن كنند كه مورد موافقت مقامات ايران نيز قرار گرفت ولی پس از فوت او متأسفانه به علت برخورد جاهلانه برخی عوامل محلی اجازه خاکسپاری او در اصفهان داده نشد. او دارای همسری ایرانی – آشوری به نام عدن نبی بود و فرزندان وی به سبب علاقة وافر به ایران، دین خود را به زرتشتی تغییر داده بودند. از آثار او می‌توان میراث باستانی ایران؛ عصر زرین فرهنگ ایران؛ تاریخ باستانی ایران؛ ایران بزرگ؛ فرکیانی در ایران باستان (مقاله) و … را نام برد.