محمد علی سیاح محلاتی

سیاح محلاتی، محمدعلی (1215 – 1304 خ)

Sayah Mahallati, MA

جهانگرد و آزادیخواه

حاجی سیاح، در یک خانوادۀ روستایی اهل علم و ادب در محلات به دنیا آمد. پدرش ملا محمدرضا محلاتی او را برای ادامه تحصیل به تهران فرستاد و بعدها عمویش برای تکمیل تحصیلات، او را راهی عتبات کرد. او چند سالی در نجف و کربلا به تحصیل علوم قدیمه پرداخت و با اندیشمندانی که از دیگر نقاط به آنجا آمده بودند، آشنا شد و همین آشنایی‌ها، در اندیشه و نگرش حاجی سیاح تحولی ایجاد کرد که مراحل بعدی زندگی او نیز در دامنة همین تحول بوده است. او در بیست و سه سالگی، سفر هجده سالۀ خود به دور دنیا (اقصی نقاط اروپا و امریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق، از جمله ژاپن و هندوستان) و سفرهای فراوانش در سراسر ایران را آغاز کرد و به همین دلیل به حاجی سیاح معروف شد. وی نخستین بار از طریق نیویورک وارد امریکا شد و تا سانفرانسیسکو پیش رفت، تا آنجا که در 26 می 1875 م، تابعیت امریکا را در دادگاه ناحیة 12 کالیفرنیا رسماً دریافت کرد. حاجی سیاح، حتی در دو نوبت موفق به دیدار رئیس‌جمهور امریکا، پرزیدنت اولیسنس گرنت گردید. او از افراد مؤثر در ترویج اندیشة مشروطه­خواهی و از مخالفان استبداد بود. خاطرات ­سیاح یا دورة خوف و وحشت و سفرنامة حاج سیاح به فرنگ، از سفرنامه­های او هستند که مربوط به دوران مشروطیت است. این خاطرات از بازگشت حاج سیاح به ایران در سال 1255 خ، آغاز شده و با رویدادهای سال 1287 خ و ماجرای فتح تهران پایان می­یابد. کتاب دیگر او سفرنامۀ حاجی سیاح محلاتی است که در واقع جلد دوم خاطرات او محسوب می‌شود و به شرح سفرهای او مربوط می‌شود.