محمد معین

معين، محمد  (1293 ـ 1350 خ)

Moin, Mohammad

فرهنگ‌نگار و ادیب

محمد معین، در سال 1293 خ، در محلۀ زرجوب رشت به دنیا آمد. پدرش روحانی شهر رشت بود. او در سنین خردسالی، پدر و مادرش را بر اثر بیماری حصبه از دست داد و نزد جد پدری خود تربیت شد. او تحصیلات دبیرستانی خود را در رشت و سپس در دارالفنون تهران به پایان رساند و در دانشسرای عالی در رشتۀ ادبیات و فلسفۀ علوم تربیتی به تحصیل پرداخت. وی با نوشتن پایان‌نامه‌ای به زبان فرانسه، در رشتۀ ادبیات و فلسفه به اخذ مدرک کارشناسی نایل شد. او به عنوان نخستین فارغ‌التحصیل دورۀ دکتری ادبیات فارسی در ایران شناخته شده است. دکتر معین در سال‌های 1321 تا 1333خ عضو شورای عالی فرهنگ بود. او از سال 1324 با پروفسور «هانری کربن» در تصحیح و نقد متون فلسفی و عرفانی فارسی و عربی همکاری داشت که در نتیجة این همکـاری، یک سلسله کتب فارسی و عربی از طـرف انستیتوی ایران و فرانسه چاپ و منتشر شد. در سال 1325 خ، با آغاز چاپ لغتنامة دهخدا، به همکاری با وی برگزیده شد. در سال 1334 خ، طبـق وصیتنامة دهخدا، معین به ریاست امور علمی سازمان لغتنامة دهخدا و دو سال بعد به ریاست آن رسید. در کنگره‌های هزارة ابن‌سینا، هفتصدمین سال خواجه نصیـرالدّین توسی،که در تهران برگزار شد عضویت داشت و در آن‌ها به ایراد سخنرانی پـرداخت. در تـابستان 1337 بنا بـه تصویب هیأت وزیران بـه عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شـد. وی در مهر ماه 1337 به عنوان «استاد ممتحن خارجی» دانشگاه پنجاب (پاکستان) بـرای مطالعه و اظهار نظر در رساله‌های دکتری آن دانشگاه برگزیده شد و همچنین تصحیح کتاب جـامع‌الحکمتین با همکاری هانری کـربن، بـرای او جایزة فرهنگستان علوم و ادبیـات پاریس را به ارمغان آورد. از فعاليت‌هـاي پراهميت وي همكاري با دهخدا و تنظيم‌هـاي چاپ نشده پس از فوت دهخدا مي‌باشد. همچنين طبق وصيت نيما يوشيج، بررسي آثار او را بر عهده گرفت. از جمله تألیفات با ارزش وی فرهنگ معین در شش جلد است که از منابع معتبر واژگان زبان فارسی است و با همکاری گروه زیادی از نویسندگان و مترجمان فراهم آورده شده است. این فرهنگنامه اولین بار در سال 1350 پس از فوت دکتر معنی با همت مرحوم دکتر جعفر شهیدی، چاپ شد. دکتر معین سرآمد فضلای ایران معاصر بود و به زبان‌های فـرانسه، انگلیسی، عربی و آلمانی تسلط کامل داشت و زبان‌های پهلوی اوستـایی و فارسی باستـان و بعضی لهجه‌های محلی را خوب می‌دانست. از آثار او  فرهنگ معين (6 ج)؛ یک قطعـه شعـر در فارسی باستان؛ ارداویرافنامـه؛ مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی؛ لغات فارسی ابن‌سینا؛ حافظ شیرین سخن؛ برهان قاطع (تصحیح و حواشی، 4 ج)؛ دانشنامة علایی (تصحیح)؛ عبهرالعاشقین (تصحیح)؛ سیتارة ناهید (منظومه)؛ ایران از آغاز تا اسلام (ترجمه) و هفت پیکر  را می‌توان نام برد.