نَرسی ساسانی
نَرسی ساسانی (؟ – 302 م)
Narsi Sasani
هفتمین پادشاه ساسانی
نرسی یا نرسه، پسر شاپور یکم، هفتمین پادشاه ساسانی بود که از سال 292 تا 301 (9 سال)، پس از بهرام سوم بر تخت پادشاهی نشست. نرسی عموی بهرام دوم بود که در آن زمان در ارمنستان فرمانروایی می‌کرد. زمانی که قدرت و نفوذ کرتیر (پسر بهرام دوم) در دوران سلطنت بهرام دوم زیاد شده بود، نرسی توانست کسانی را که با کرتیر و بهرام دوم مخالف بودند گرد خود جمع کند و با اتکاء عده‌ای از بزرگان، به نام خود سکه بزند و ادعای پادشاهی کند. به این ترتیب پس از اتمام پادشاهی بهرام دوم، نرسی توانست بهرام سوم را از سلطنت برکنار کرده و خود بر تخت پادشاهی بنشیند.
سنگ‌نبشتۀ پایکولی، کتیبه‌ای است که نرسی به افتخار پیروزی‌اش از بهرام سوم در پایکولی، در جنوب سلیمانیۀ عراق و در شمال قصر شیرین، در یک کیلومتری غرب دهکدۀ جدید بِرکل، نوشته شده است. این منطقه در دوران باستان در مرز میان دو ناحیۀ مهم یعنی تیسفون و ایالت آشور قرار گرفته بود. پایکولی در اصل مکانی بود که اشرافیان منتظر بازگشت نرسی بودند تا با اعلام وفاداری خود، او را به عنوان پادشاه جدید معرفی کنند؛ لذا این مکان از ارزش نمادین زیادی برخوردار بوده است.
این سنگ‌نبشته، در 47 سطر و به دو زبان پارتی و پارسی میانه نوشته شده است. کتیبه از سه بخش تشکیل شده است: بخش نخست یا سرآغاز، نرسی به معرفی خود و نیاکانش پرداخته است؛ بخش دوم یا بخش اصلی کتیبه، به رویدادهای زمان مرگ بهرام دوم پرداخته شده و سپس ملاقات نرسی با بزرگان را در گذرگاه پایکولی توصیف می‌کند و پس از آن شکست و تسلیم شدن بهرام سوم را بیان می‌کند و می‌نویسد که او به درخواست بزرگ‌زادگان، پادشاهی را پذیرفته است؛ در بخش سوم و پایانی کتیبه به دوستی و صلح با سزار روم و به نام شاهان و ساتراپ‌هایی که پادشاهی او را پذیرفته‌اند، اشاره کرده است که این سند تاریخی ارزشمندی است. از دیگر نکات ارزشمند این کتیبه، می‌توان به اختلافات موجود در دربار ساسانی بر سر انتخاب پادشاه اشاره کرد. نرسی گرچه تأکید می‌کند جانشین تاج و تخت پدرش است، اما به اهمیت نقش بزرگان و اشراف در تأیید صلاحیت خویش نیز اشاره دارد. نرسی همچنین توانست، نفوذ و تسلط تازه‌ای که به دست روحانیون افتاده بود کمرنگ کند و برای اولین بار در این کتیبه است که آناهیتا به مقامی اهورایی می‌رسد و او فرّه ایزدی را به شاه می‌دهد.
به عقیدۀ مری بویس، پژوهشگر ایران باستان، پس از کتیبۀ پایکولی، به احتمال زیاد، ساسانیان زبان پارسی میانه را به عنوان یگانه زبان رسمی در سراسر ایران اعلام کردند و به این ترتیب، نگارش پارتی محدود شد.
برای اولین بار در سال 1844 م، راولینسون، کنسول بریتانیا در بغداد، از کتیبه‌های برج پایکولی طرح‌هایی تهیه کرد. هرتزفلد، باستان‌شناس آلمانی، بین سال‌های 1911 تا 1933 م، چند بار از این بنا بازدید کرد و طرح و عکس تهیه کرد که مبنای کار خواندن و ترجمه کتیبه قرار گرفت.