پولو، مارکو
پولو، مارکو (1254 – 1324 م)
Polo, Marco
جهانگرد و سفرنامه نگار ایتالیایی
پولو، جهانگرد ونیزی، بازرگان سرشناسی بود که برای تجارت سفرهای زیادی انجام می‌داد. پولو، در هفده سالگی سفرهایش را به همراه پدر و عمویش آغاز کرد. سفر مارکو در سرزمین‌هایی مانند فلسطین، ایران، ترکستان و سرانجام چین ادامه یافت و به مدت 17 سال در چین زندگی کرد و حتی حکمران یکی از استان‌های آنجا بود. پس از آن از راه سوماترا، جاوه، سیلان، سواحل هندوستان، ایران و بالاخره سواحل دریای سیاه و قسطنطنیه به ونیز بازگشت.
او به مدت 24 سال به سفرهایش ادامه داد و زمانی که به ونیز برگشت، این شهر درگیر جنگ با جمهوری جنوا بود. مارکوپولو، که در این موقع فرماندهی یک کشتی را به عهده داشت، در نزدیکی جزیرة کورچولا کشتی‌اش توقیف و خودش اسیر شد. او در زمان اسارتش در زندان، داستان سفرهایش را برای هم‌بندی‌اش «روستیکلو داپیزا» تعریف کرد و او داستان‌های پولو را مکتوب کرد و مشخص نیست از خودش اطلاعاتی به آن افزوده است یا خیر. متن این کتاب خیلی زود در سراسر اروپا پخش شد و با نام سفرهای مارکو پولو مشهور شد. کتاب سفرهای مارکوپولو، سراسر آسیا را در برابر دیدگان خواننده به نمایش می‌گذاشت و نخستین برداشت را دربارة زندگی در خاور دور، چین، هند، ژاپن و خاورمیانه در ذهن اروپاییان پدید می‌آورد. او پس از آزادی، ازدواج کرد و صاحب سه فرزند شد. وی به چهار زبان تسلط داشت. کتاب وی امروزه با نام‌های شگفتی‌های جهان یا توصیفی بر جهان چاپ می‌شود. نسخه اصلی و معتبری از این کتاب در دست نیست. آنچه امروز وجود دارد برگرفته از چند نسخه مختلف از کتاب است. حدود 150 نسخه از این کتاب در زبان‌های مختلف وجود دارد و حدود 13 صفحه از این سفرنامه در مورد ایران است. اما همین توصیف‌های کوتاهش از ایران، نکات بسیاری از حیات اجتماعی ایران را روشن می‌کند. در این صفحات به تبریز، یزد، کرمان هرمز و بازرگانی خلیج فارس و کیش اشاره کرده است.
تبریز، نخستین شهر بزرگ منطقه است که مارکو پولو از آن دیدن کرد، مارکو شهر تبریز را به نام کهن و رایج آن روز «توریز» می‌خواند. او این شهر را ناحیه‌ای از عراق عجم می‌پندارد که دارای قلاع بزرگ و مرکز تجارت و هنر در آن منطقه است. همچنین یادآور می‌شود که شهر موقعیتی عالی دارد و کالاهای تجارتی بسیاری از هندوستان، بغداد، موصل، هرمز و دیگر نواحی به آنجا وارد می‌شود.
مارکو پولو، در بخشی از سفرنامة خود شرح می‌دهد که تصادفاً به قلعه‌ای بر می‌خورد که به «قلعة آتش‌پرستان» معروف بوده است. با توجه به اینکه در نواحی مرکزی ایران، زرتشتیان ایران سکونت دارند، چنین برمی‌آید که مارکو با برخی از پیروان زرتشت ملاقات کرده است و در بخش دیگر نیز به ادامة همین مطلب می‌پردازد و اینکه ایرانیان همواره کوشش می‌کردند تا آتش مقدس را روشن نگاه دارند.
مارکو، شهر یزد را بزرگ، زیبا و پررونق توصیف کرد. مارکو وسعت منطقة یزد را «هفت روز راه‌پیمایی» دانسته و خود نیز ظرف همین مدت به قلمرو کرمان رسیده است. نخلستان‌های زیاد و شکار بلدرچین و کبک برای مارکو بسیار جالب بوده است. یزد در آن ایام از شهرهای مشهور و از حیث بازرگانی بسیار پررونق بوده است.
در توصیف کرمان، وی به حکومت تاتارها اشاره می‌کند و این سرزمین را مرکز سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه و سنگ‌های صنعتی مانند آهن می‌داند. علاوه بر آن زنان هنرمند کرمانی در نقش‌آفرینی پارچه‌های ابریشمی و تولید صنایع دیگر دستی نقش فعال داشته‌اند. در این منطقه نیز پرندگانی مانند شاهین و کبک مورد توجه مارکو قرار گرفته است.
قسمتی از این سفرنامه به هرمز اختصاص دارد. مارکو، دشت هرمز و رودخانة میناب را منطقة سرسبز و پر میوه‌ای می‌داند که بسیار متنوع است. هرمز که ناحیه‌ای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیش بوده است. مارکو پولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره می‌کند، کشتی‌های بزرگ مملو از ادویه و مروارید این منطقه بین عامة مردم به «شهر دقیانوس» معروف است و امروزه نیز خرابه‌های آن را در بخش شمالی جیرفت دانسته‌اند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتی‌سازی ایران در آن ایام اشاره می‌کند و شیوة ساخت آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و قیر اندود نکردن کشتی‌ها را از معایب آن می‌داند، زیرا که بسیاری از آن‌ها غرق می‌شدند. نکتة جالب دیگری که مارکو پولو به آن اشاره می‌کند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندة این منطقه است. او هنگام گذشتن از دشت کویر برای اولین‌بار با قنات مواجه می‌شود و از آن به عنوان رودی یاد می‌کند که در مسیر آن غارهایی کنده شده و آب، گاه در بستری زمینی و گاه زیرزمینی جاری می‌شود.
فرودگاه ونیز مارکوپولو و کشتی مارکوپولو برای یادبود او، چنین نامگذاری شده‌اند. همچنین چندین فیلم و کتاب هم در رابطه با او ساخته و نوشته شده است.
شاید بتوان گفت که سفرهای پولو بر گسترش نقشه‌نگاری اروپا تأثیر گذاشت و در نهایت باعث به وجود آمدن عصر کاوش در یک سده پس از آن شد. جیوانی باتیستا راموسیو، گفته است که بخش‌هایی از نقشة فرامائورو بر پایة نقشه‌ای است که مارکو از چین با خود آورده بود.
وی دربارة پول کاغذی و پنبه نسوز و زغال و چیزهای دیگری که برای اروپائیان ناشناخته بود، نگاشته است. تندیس مارکوپولو برای اولین بار در کوهبنان (کرمان) در تاریخ 17/12/1391 رونمایی شد. از دیگر آثار او سفر مارکوپولو به ارمنستان و ایران را میتوان نام برد.