گروه زبان‌های هند و آریایی
گروه زبان‌های هند و آریایی
همگی زبان‌های ایرانی، از خانوادۀ بزرگ هند و اروپایی هستند و زبان پارسی باستان را می‌توان «آریایی آغازین» نامید. آریایی آغازین، زبان گروهی از مهاجرین هندواروپایی بود که در حدود هزارۀ سوم پیش از میلاد، از هم جدا شدند و در دشت‌های آسیای مرکزی اقامت گزیدند. این گروه خود را آریا به معنای آزاده و نجیب‌زاده می‌نامیدند. ایرانیان خاستگاه خود را «ایرانویچ» به معنای گسترۀ آریاییان می‌نامیدند. برخی این محل را افسانه و برخی دیگر مکان‌هایی را پیشنهاد داده‌اند، مانند شمال سرزمین باستانی سغد، در شمال رود سیحون و برخی دیگر شمال افغانستان را می‌گویند.
آریاییان در حدود سال 1900 پ م به دو گروه بزرگ هند و آریایی و ایرانی فاصله تقسیم شدند. دسته‌ای از هندوآریایی‌ها، خود را به آسیای صغیر و شمال بین‌النهرین رساندند و دسته‌ای دیگر به شمال دریای سیاه رفتند و بخش اصلی آن‌ها در فاصلۀ سال‌های 1200، 1700 پ م، به شمال افغانستان و شمال غرب هند مهاجرت کردند به تدریج مناطق شرقی و جنوبی شبه قارۀ هند را به تصرف خود درآوردند.
گروهی بر این باورند که ایرانیان به سوی شمال رفتند و دریای خزر را دور زدند و از طریق ارمنستان به مناطق غربی ایران کنونی رسیدند ولی برخی دیگر می‌گویند که از دشت کویر گذشتند و در دامنه‌های زاگرس اقامت گزیدند. نام قبایل ایرانی، نخستین بار در الواح آشوری آمده است. در آن هنگام پارس‌ها در غرب و جنوب غرب دریاچۀ ارومیه و مادها در نزدیکی همدان کنونی می‌زیستند.
گویا در ابتدا به زبان سانسکریت که از زبان‌های هندوآریایی باستان و کهن‌ترین گونۀ این زبان، ودایی بوده و هندوان در سرودهای مقدسشان استفاده می‌کردند، صحبت می‌شده است.
پس از آن زبان‌های هند و آریایی میانه بوده که در حدود سال‌های 1600 پ م تا 1000 م، رواج داشته است. زبان این دوره با نام کُلی «پراکریت‌ها» (به معنای زبان عامیانه) شناخته می‌شوند.
زبان هند و آریایی نو، از حدود سال 1000 م، پدید آمده و تا کنون ادامه یافته است. مراکز اصلی رواج هندوآریایی نو، کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، نپال، سریلانکا و جزایر مالدیو است. زبان رومانی از کامل‌ترین و گسترش یافته‌ترین زبان‌های هندوآریایی نو است که تنها شاخۀ شناخته شدۀ این زبان در ایرانف، گویشی به نام رومانو است که در مناطق محدودی چون قشلاق زرگرها و شهریار رواج دارد.
زبانی که ایرانیان در ابتدای جدایی از اقوام خود به کار بردند را می‌توان «زبان ایرانی آغازین» نامید که سه دورۀ باستان، میانه و نو را از سر گذرانده است.