ترکمن‌ها

ترکمن‌ها
ترکمن، نام مردمی ترک زبان و مسلمان (سُنی) است که ساکن آسیای مرکزی هستند. ترکمن‌ها دارای سیمای کشیده‌، صورتی صاف و چشم‌های بادامی با فاصله هستند و به این سبب، به آسانی شناخته می‌شوند.
ترکمن‌ها که در گذشته “اُغوز” یا “غُز” نامیده‌ می‌شدند، شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه‌اند که از قدیم در صحراها‌ی وسیع بخش پایینی رود سیحون دریای آرال، به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمن‌ها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سال‌ها به دنبال از بین رفتن امپراتوری “گؤک تؤرک‌ها” (ترکان آسمانی)، “اغوزها” از آنان جدا شده، از ناحیة ارخون به طرف آرال و سیردریا، کوچ کردند.
تُرکَمَن‌ها یا ترکمان‌ها از اقوام ترک‌تبارآسیای میانه هستند که بیشتر در ترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمال‌ شرق ایران سکونت دارند. آن‌ها به زبان ترکمنی، از زبان‌های ترک‌تبار شاخة اغوز غربی، سخن می‌گویند و بیشتر آنان حنفی، یکی از مذهب‌های چهارگانة اهل سنت، می‌باشند.
از دودمان ترکمن که سابقاً در ایران حکومت کرده‌اند قراقویونلو و آق قویونلو را می‌توان نام برد. این قوم پس از حملة مغول، ویژگی‌های نژادی خود را حفظ کـردند و از آنجایی که خود نتوانستند کشور واحدی تشکیل دهند، در کشورهای مختلف مانند: ایران، خوارزم و بخارا می‌زیستند و تا قرن هجدهم میلادی در افغانستان اقامت گزیدند و تا حدی استقلال خود را نیز حفظ می‌کردند و بارها لشگرهایی را که برای سرکوبی آنان فرستاده شده بود، شکست دادند.
قوم تركمن يكي از اقوام ايراني است كه در شمال شرقي كشور ايران در استان‌هاي گلستان و خراسان ساكن هستند و در طول تاريخ زندگي خود در اين سرزمين داراي چنين وضعيتي بوده‌اند. در دوران‌هاي متعدد تاريخي، اقوام تركمن به دليل ظلم و ستمي كه از اقوام ديگر و حكومت‌هاي قدرتمند اطراف خود ديده‎اند، گاه با تشكيل یک اتحادیة ايلي و عشيره‌اي و يا اتحاد با اقوام ديگر، در كوچك‌ترين فرصتي كه راهي براي ابراز وجود پيش ‌آمده، دست به عصيان و شورش و نافرماني عليه قدرت غالب ‌زده‌اند. از اين‌رو تاريخ ايران مملو از جدال اقوام تركمن با قدرت‌هاي مختلف مهاجم بوده است كه اين وضعيت موجب جنگ‌هاي خونين فرسايشي بين سلاطين حاكم در فلات ايران و اقوام تركمن می‌شده است که نمونه‌های بـارز آن را می‌تـوان در حکومت‌های صفویه، قاجاریه، زندیه و … دید. ولی هر زمان كه اين قوم مورد توجه و اعتماد حكومت‌هاي مركزي قرار مي‌گرفت نه تنها دست به شورش نمی‌زد بلكه به ياري آن‌ها نيز می‌شتافت؛ از جمله مي‌توان به رفتار سياسي تركمن‎ها در زمان غزنويان، سلجوقيان و افشاريان اشاره كرد.
ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا سکونت دارند و در استان‌های گلستان، خراسان رضوی (تربت جام) و خراسان شمالی نیز به ‌طور پراکنده به سر می‌برند. جمعیت ترکمن‌های ایران به حدود دو میلیون نفر می‌رسد. از شهرهای مهم ترکمن‌ در ایران می‌توان بندر ترکمن و گنبد قابوس را نام برد.
قلمرو ترکمن‌هایی که در آسیای میانه زندگی می‌کنند به طور تقریبی از شمال به دریاچة آرال و فلات اُوسِت یورت، از جنوب به رودخانة گرگان و کوه‌های شمال خراسان و مرزهای شمالی افغانستان، از مشرق به آمودریا و از مغرب به دریای مازندران محدود می‌شود.
در افغانستان نیز حدود یک میلیون ترکمن زندگی می‌کنند که از اقوام مهم این کشور به شمار می‌آیند. ترکمن‌های عراق که در شمال این کشور ساکن هستند، حدود دو میلیون نفرند (از بازماندگان ترکمن‌های قدیم) که به علت دور افتادن از وطن اصلی (کشور ترکمنستان و ترکـمن صـحرای ایران)، گویـش آن‌ها تفاوت‌هایی با ترکمن‌های شرق خزر پیدا کرده و بیشتر به ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی نزدیک شده است.
ترکمن‌های عراق در شهرهای کرکوک، تلعفر، موصل، اربیل، کفری و طوزخرماتو زندگی می‌کنند.
ترکمن‌های سوریه نیز در شهرهای حلب، لاذقیه، طرابلس و دمشق پراکنده‌اند.
نام ترکمن، از قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی)، نخست به شکل جمع فارسی “ترکمانان” توسط نویسندگان ایرانی، مانند “گردیزی” و “ابوالفضل بیهقی” به کار رفته است.
اين گروه بزرگ قومی، به تبع نوع معيشت خود، همواره از مکانی به مکان ديگر کوچ می‌کردند، آنچنانکه در سواحل رودهای تولا، بالک، سيحون، دريای خـزر، آرال، منطقة ايسی گل، مانقشلاق، در ميان کوه‌های اورال، آلتای، در سرزمين‌های خيوه، بخارا، قزل سو، چکشلر، قزل آروات، سوريه، آسيای صغير و حتی آن سوی دانوب و …. ردپای آن‌ها هنوز هم ديده می‌شود.
ترکمن‌ها در تمام سرزمين‌هايي که برشمرديم از فرهنگی کم یا بيش، يکسان برخوردار بودند که در نهايت‌، ترکمنستان فعلی و سرحدات شمال ايران را از کناره‌های دريای خزر تا شمال خراسان‌، برای سکونت دايمی خود اختيار کردند.

تصویری از یک مرد اسب سوار ترکمن

تصویری از زنان ترکمن، با لباس سنتی مخصوص

وسیله‌ای است برای تزیین روی سینة زنان، مجموعه‌ای از طلا و نقره، آراسته به نگین‌های سرخ با آویزه‌هایی از جنس نقره که در انتهای هر یک زنگوله‌هایی وجود دارد که موجب ایجاد آهنگ در هنگام راه رفتن می‌شوند.