احمد بيرشك
احمد بيرشك
احمد بیرشک، در سال 1285 خ، در تهران دیده به جهان گشود. وی در دوران کودکی به دلیل شغل پدرش در باجگیران پرورش یافت و نزد پدر خود آموزش‌های پایه و همچنین زبان فرانسوی را فراگرفت. پس از آن به همراه پدر به مشهد رفت. او پس از مدتی تحصیلات خود را در مدرسة آلیانس (یکی از سه مدرسة فرانسوی زبان تهران) ادامه داد.
پس از پایان دورة دبیرستان در مهرماه ۱۳۰۸ خ، بیرشک به دارالمعلمین عالی، در رشتة ریاضیات وارد شد و پس از آن به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه درآمد. او سپس مدتی نیز در ساری به تدریس ریاضی، فیزیک، علوم طبیعی و زبان مشغول بود.
وی مدتی رئیس ادارة استخدام شهرستان‌ها در کارگزینی وزارت فرهنگ و چندی رئیس کارگزینی دانشگاه تهران بود.
در سال ۱۳۲۱ خ، پس از آنکه دانشگاه تهران از وزارت معارف جدا شد، او به عنوان رئیس دانشگاه تهران برگزیده شد. در سال ۱۳۲۲ خ، مقاله معروف «نقد قانون دانشگاه» را نوشت.
پس از آنکه در سال ۱۳۲۴ دانشگاه تهران دوباره به وزارت معارف بازگردانده شد، منوچهر اقبال ریاست دانشگاه را برعهده گرفت و استاد بیرشک از شغل اداری دانشگاه تهران کناره‌گیری کرد و به تدریس در پلی‌تکنیک و دانشسرای عالی مشغول شد. وی به مدت ۱۸ سال درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) را در این دو دانشگاه تدریس کرد. او در دانشسرای عالی با استادانی چون غلامحسین رهنما، بدیع‌الزّمان فروزانفر، دکتر رضازاده شفق، دکتر لوئی لونگ و گابریل یاریئر آشنا شد و از محضر آن‌ها استفاده کرد.
بیرشک همچنین چندین‌بار برای مطالعه در مورد سیستم آموزشی به فرانسه، انگلستان و آمریکا اعزام شد.
او در سال ۱۳۴۱ خ، در زمان وزارت دکتر پرویز ناتل خانلری به معاونت وزارت فرهنگ رسید. وی همچنین با دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) در ویرایش متون ریاضی و فیزیک همکاری داشت.
احمد بیرشک و تنی چند از یارانش (احمد دیانی – احمدرضا قلی‌زاده – سید محمد قاضی نوری – علی متمدن – تقی هورفر – احمد انواری) در تاریخ ۲ خرداد ۱۳۲۷ با سرمایه‌ای اندک (۳۵۰۰۰ تومان) اولین مدرسة هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را بنیان نهادند. گروه فرهنگی هدف، متشکل از چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان تا سال انحلال یعنی ۱۳۵۸ خ، بیش از شانزده هزار دانش‌آموز دیپلمه تربیت کردند.
به گفتة علی‌اکبر محمودیان (از دوستان و همکاران احمد بیرشک): «افراد گروه هدف پیمان بستند كه هدفشان تلاش برای هنر و دانش و فرهنگ این مملكت باشد و به فكر پول نباشند و افرادی را به جمع خود بپذیرند كه چنین افكاری داشته باشند. كم‌كم بهترین معلمان و استادان كشور به گرد هم جمع شدند. اولین دبیرستان روزانة پسران توسط دكتر كریم بختیار سنجابی وزیر فرهنگ افتتاح شد و به این ترتیب سد انحصار تعلیم و تربیت از دست دولت خارج شد. همه چیز در هدف جدی بود، كلاس‌های خط، نقاشی، كاردستی، ورزش، كارگاه، آزمایشگاه … ، هیچ فرقی با كلاس ریاضی نداشتند، معلمان طراز اول بودند و نمره ٠ تا ٢٠ در هر درسی امری عادی بود.
بچه‌ها در ساعات كاردستی (پیش از آنكه حرفه‌وفن و طرح كاد مطرح باشد) تمام فنون مورد نیاز خانواده را به ترتیب از كلاس اول تا سوم و در دورة دوم برحسب رشتة تحصیلی فرا می‌گرفتند. برای نتیجة بهتر، دانش‌آموزان هر كلاس به دو دسته تقسیم می‌شدند و هر كدام در کارگاه مربوطه از استادی ماهر کسب فن می‌کردند، باغبانی، آهنگری، فلزکاری، برق مقدماتی، عكاسی، رسم فنی، مكانیك اتومبیل، الكتروتكنیك و الكترونیك مقدماتی (ساختن وسایل خودكار) تشریح حیوانات (حتی جراحی)، امپایه (خشك كردن حیوانات) که بعدها وزارت آموزش و پرورش از این برنامه‌ها تقلید كرد.
یكی از اقدامات جالب استاد بیرشك بخش مشاوره و راهنمایی دانش‌آموزان بود كه زیر نظر خبره‌ترین روانشناسان اداره می‌شد … ».
وی در سال ۱۳۷۰ خ، بنیاد دانشنامة بزرگ پارسی را تأسیس کرد و تا سال ۱۳۷۷ خ، ریاست آن را برعهده داشت. در این سال وی با دریافت لوح تقدیر ریاست جمهوری به عنوان استاد نمونه شناخته شد و از دانشگاه شهید بهشتی دکتری افتخاری ریاضیات دریافت کرد.
وی علاوه بر دانشنامة بزرگ پارسی، در تألیف دانشنامة ایرانیکا (با تلاش و ویراستاری احسان یارشاطر)، فرهنگ کامل انگلیسی – پارسی (تألیف عباس آریان‌پور و منوچهر آریان‌پور(، فرهنگنامة کودکان و نوجوانان و دانشنامة ایران و اسلام، همکاری داشته است. گاهشماری دکتر بیرشک، برخلاف تقویم‌های پیشین، از دوره‌های ۳۳ ساله (هفت دورة ۴ ساله و یک دورة ۵ ساله) تشکیل نشده، بلکه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده است.
وی در فروردین ۱۳۸۱ نشان دولتی درجه یک دانش را از دفتر ریاست جمهوری دریافت نمود.
این مرد بزرگ و استاد نمونه در 14 فروردین سال ۱۳۸۱ خ، در سن 96 سالگی در تهران درگذشت.