روزبه
روزبه
نام عربی او عبدالله بن المقفع
ابن مقفع، که از مشاهیر و نویسندگان ایرانی است، در سال 106 ق، در فیروزآباد فارس متولد شد و در دوران منصور عباسی می‌زیست. ترجمة کليله و دمنه از پهلوی به عربی، از آثار اوست که در مصر، اروپا و هند به چاپ رسید. وی همچنین، اولین کسی بود که علم منطق را برای ابوجعفرمنصور، ترجمه کرد. پدرش دادویه اهل جور (فیروزآباد) فارس و عامل خراج حجاج بن یوسف، در عراق و فارس بود. گفته‌اند به سبب تعدّی به مردم در گرفتن خراج به دستور حجاج بر دست‌های وی چوب زده بودند و به همین دلیل دستانش می‌لرزید و لذا به مقفع معروف شده بود.
تندیسی منسوب به ابن مقفع در موزه زینت‌الملوک در شیراز
عبدالله به عیسی بن علی، عموی سفاح و منصور، از خلفای عباسی، پیوست و به دست او اسلام آورد. او به تمام ادیان و مذاهب به دیدة شک و اعتراض می‌نگریست و به علت آزادگی و شجاعتی که در ابراز عقاید خود نشان می‌داد، بالاخره به عنوان الحاد و زندقه به دستور منصور عباسی کشته شد. تفکر مترقی و عقاید الحادی او از مطالعة باب برزویة طبیب که به نظر می‌رسد خود آن را به کلیله و دمنه افزوده است به خوبی آشکار می‌شود: «… به هیچ تأویل درد خویش درمان نیافتم و روشن شد که پای سخن ایشان (اهل دین) بر هوا بود…».
حمدالله مستوفی می‌نویسد: «مقفع بن فارس و پسرش که در عهد منصور (خلیفه عباسی) جهت آنکه “نقیض قرآن” انشا می‌کرد، کشته شد. وقتی خلیفه دستور داد ابن مقفع را قطعه قطعه کنند و در تنور بیندازند، او خطاب به خلیفه گفت: تو مرا می‌کشی و با کشتن من هزار نفر را کشته‌ای، اما اگر یکصد تن مانند تو (خلیفه) کشته شوند، جبران یک نفر را نخواهند کرد».
كليله و دمنه اثري است كه در سرزمين هند آفريده شده ولی در ايران، ویراست و تکمیل شده است. در نگاه اول، كليله و دمنه، اثري تعليمي حاوي باورداشت‌هاي تبار مشترك هند و ايراني است. اين اثر را بايد پنجره‌اي دانست، گشوده بر فرهنگ و اساطير هند و نيز پلي كه فرهنگ ايراني و هندي باستان را به يكديگر پيوند داده است. بنا به روايتی مشهور، اين كتاب در اصل به زبان سانسكريت تأليف بيدپاي، فيلسوف هندي بود و با نام پنجه تنتره، در پنج باب تدوين شد.
نخستين ترجمة اين كتاب به زبان تبّتي بوده كه از بين رفته و در زمان انوشيروان ساساني (531 – 579 م) وزير دانشمند او، برزويه طبيب، از زبان سنسكريت به پهلوي برگردانده شده و خود باب‌هايي بر آن افزود كه اغلب از منابع ديگر هندي بوده است. در اواسط قرن دوم ابن مقفع، آن را از پهلوي به عربي ترجمه كرد. پس از مدتي در زمان نصر بن احمد، امير ساماني، متن عربی آن توسط ابوالفضل محمد بلعمي به فارسي ترجمه شد، كه در ميانة ترجمه، به دليل مرگ وزير، نيمه تمام ماند. رودكي ترجمة ابن مقفع را به نظم درآورد.
روزبه، کتاب‌های الدرة‌الیتمیة فی طاعت‌الملوک، خدای‌نامه، ادب‌الکبیر، ادب‌الصغیر را نیز نگاشته است.
روزبه، گويا در سال 142 ق، در سن 36 سالگي به قتل رسید و در عراق کنونی به خاك سپرده شد.