شمس تبريزي
شمس تبريزي
شمس الدّين محمدبن علي‌بن ملكداد تبریزی
شمس، در سال 582 ق، در تبریز دیده به جهان گشود و به عنوان يگانه فرزند و نازپروردة پدر و مادر، رفتارش از همان دوران كودكي غريب بود. شغل پدرش بزازي بود. او در ابتدا فقه خواند و در مذهب شافعي فقيه شد. در مورد عشق به خدا مي‌گفت: «خلل از اينست كه خدا را به نظر عشق نمي‌نگرند، به نظر علم مي‌نگرند و به نظر معرفت و نظر فلسفه، نظر عشق كار ديگری است».
شمس در جواني مريد شيخ ابوبكر سله باف (زنبيل باف) بود و پس از وي سال‌ها به جستجو پرداخت؛ روم، شام و عراق را گشت و براي امرار معاش گاه كارگري مي‌كرد، گاه زنبيل‌بافي و گاه نيز در مكتبخانه‌ها معلمي مي‌كرد. حتي روش نويني براي آموزش قرآن ابداع كرد كه كودكان در مدت كوتاهي مي‌توانستند قرآن را بي‌غلط بخوانند.
زماني كه او را به مجلسي دعوت مي‌كردند، نمي‌رفت و مي‌گفت: «من اهل بحث نيستم، زيرا اگر به زبان خود بحث كنم مي‌خنديد و تكفيرم مي‌كنيد. من غريبم و غريب را كاروانسرا لايق است».
شمس از سال‌ها پيش، مولانا را مي‌شناخته، اما وي را در خور شنيدن رموز و اسرار نيافته بود. در مقالاتش در مورد مولانا گفته است: «ميلم از اول به تو قوي بود، الاّ ميديدم در مطلع سخنت كه، آن وقت قابل نبودي اين رموز را. كسي را مي‌خواستم از جنس خود كه او را قبله سازم و روي بدو آرم، كه از خود ملول شده بودم».
آنچه از احوالات شمس در اختيار است، از مقالات خود اوست كه بعضي از آن‌ها را خودش نگاشته و برخي ديگر را به مولانا گفته و او به نگارش درآورده است.
شمس تبریزی، از بزرگان و پیشروان صوفیه در قرن هفتم بود و به دلیل تأثیر عظیمی که وی در مولانا داشت، مولانا دیوان کبیر خود را به نام شمس تبريزي مزّین كرد.
قرار است بنايی براي يادبود شمس در زادگاهش تبريز، در محل باغ گلستان، ساخته شود.
برج شمس تبریزی روی مزاری منسوب به شمس تبریزی در دوره صفوی به دستور شاه اسماعیل، در شهر خوی ساخته شد. این بنا در محلة امامزاده سید بهلول در شمال غربی شهر خوی در آذربایجان غربی واقع است. سطح بیرونی این مناره با شاخ‌هایی از قوچ وحشی که شاه اسماعیل صفوی طی اقامت 40 روزه‌اش در کوه چله خانة خوی شکار کرده بود، تزیین شده است.
مدارک و تصاویر مینیاتوری باقیمانده از مقبرة شمس تبریزی در شهرستان خوی نشان می‌دهد که این بنا در ابتدا از ۳ مناره دور مزار شمس تشکیل شده بود که به دلایل طبیعی اکنون تنها یکی از آن‌ها به جای مانده است. برج شمس تبریزی 3.40 متر قطر داشته، ۱۱ متر مربع مساحت، ۱۷ متر ارتفاع دارد. آرامگاه شمس در فاصله ۱۰ متری از مقبره ساخته شده قرار دارد.
شمس تبريزي، احتمالاً در سال645 ق ،در سن 63 سالگي درگذشت یا به قولی کشته شد و گویا در خوي به خاك سپرده شد.