صائب تبريزي
صائبا
میرزا محمد علی صائب تبريزي اصفهانی
صائب، در سال 1016 ق، در اصفهان متولد شد. پدر صائب، ميرزا عبدالرحيم بازرگانی محترم و معتبر از رؤساي صـنف تجار بود.
خانوادة صائب جزو هزار خانواری بودند كه به دستور شاه عباس اول صفوي از تبريز به محلة عباس‌آباد اصفهان كوچ داده شدند، این مردم را تبریزی‌های اصفهان می‌نامیدند. خاندان صائب همگي اهل فضل و دانش بودند.
صائب در اشعار خود از زحمت‌هاي پدرش سپاسگزاري كرده است:
هفتاد ساله والد پيري است بنده را
كز تربيت بود به مَنَش حق بي‌شمار
صائب، در اصفهان به آموختن علوم زمان خود پرداخت. او در سال ۱۰۳۴ ق، از اصفهان عازم هندوستان شد و بعد به هرات و کابل رفت. حکمران کابل، خواجه احسن‌الله مشهور به ظفرخان که خود شاعر و ادیب بود، مقدم صائب را گرامی داشت. ظفرخان پس از مدتی به خاطر جلوس شاه‌جهان، عازم دکن شد و صائب را نیز با خود همراه برد. وي در آنجا قطعه‌اي دربارة تاريخ جلوس آن پادشاه سرود، كه مورد پسند پادشاه گوركاني واقع شده و به صائب، صلة فراوان داد.
نقش صائب در سبک هندی، همچون تأثیر حافظ در سبک عراقی است. تصویر آفرینی در سروده‌هاي او همانند مینیاتور ایرانی، در هند، ایران و روم، شهرت بسیار یافت.
پس از سال‌ها، صائب به ایران بازگشت و در اصفهان اقامت گزید. شاه عباس دوم صفوی به او مقام ملک‌الشعرایی داد.
آرامگاه او در اصفهان، در محلی که در زمان حیات او، معروف به تکیة میرزا صائب و خیابانی که اکنون به نام او نام‌گذاری شده، قرار دارد.
شمار اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته‌اند. آثار صائب به جز سه چهار هزار بیت قصیده و یک مثنوی کوتاه و ناقص، به نام قندهارنامه و دو سه قطعه، همگی از نوع غزل هستند.
صائب، سبکی را به کمال رساند که پس از چند قرن، سبک هندی نامیده شد. در شعر او تمثیل، لطافت اندیشه و کاربرد صوَر خیالي دیده می‌شود. صائب را شاعر تک‌بیت‌ها نیز گفته‌اند.
پاکان، ستم ز جور فلک بیشتر کشند
گندم چو پاک گشت، خورد زخم آسیا
اظهار عجز بر در ظالم روا مدار
اشک کباب مایة طغیان آتش است
به فکر معنی نازک چو مو شدم باریک
دِگر چه غم ز موی‌شکافان خرده‌بین دارم
آب خضر و می شبانه یکی ست
مستی و عمر جاودانه یکی ست
بر دل ماست، چشم خوبان را
صد کمان‌دار را نشانه یکی ست
پیش آن چشم‌های خواب‌آلود
ناله عاشق و فسـانه یکـی ست
گر هزارست بلبل این باغ
همه را نغمه و ترانه یکی ست
پیش مرغ شکسته‌پر، صائب
قفس و باغ و آشیانه یکی ست
او همچنين به خط خويش از روي ديوان شمس تبريزي و خمسه نظامي چندين نمونه نسخه‌برداري كرده است. از بررسي اشعار صائب برمي‌آيد كه وي بسياري از شاعران را نيك مي‌شناخت و با سبك، شيوه، الفاظ و مقاصد آن‌ها آشنايي داشته است.
از آثار مهمی که از وی بر جای مانده می‌توان مرآة الجمال؛ آرايش نگار؛ واجب الحفظ؛ قندهارنامه (مثنوی)؛ محمود و ایّاز (مثنوی) را نام برد.
ديوان او به دفعات در ايران و هندوستان به چاپ رسيده است.
صائب تبريزي، در سال 1081 ق، در سن 65 سالگي درگذشت و در اصفهان به خاك سپرده شد.
ده تیر ماه هر سال، روز بزرگداشت صائب تبریزی است.