عطاملك جويني
عطاملك جويني
علاالدّين ابومظفر عطاملك‌بن بهاءالدّين محمد شمس‌الدّين محمدبن بهاءالدّين محمد علي
عطاملک جوینی، در سال 623 ق، در جوین خراسان دیده به جهان گشود. جوینی، در اوايل جواني، به شيوة پدران خود، شغل ديواني يافت و در شمار دبيران ارغونشاه، درآمد. وي به همراه ارغون، چند سفر به پايتخت خانان مغول به مغولستان رفت. وي به مدت ده سال دائماً در سير و سفر بود و به ماوراءالنهر، تركستان، مغولستان، چين و ماچين سفر می‌كرد و در بسیاری از وقایع مهم آن زمان شخصاً حضور داشت. در این سفرها با احوال مغول آشنایی یافت، كه اين رفت و آمدهای ده ساله وي را از درس و مطالعه بازداشت. عطاملك طبق آنچه در كتابش نگاشته: «به دليل كساد بودن بازار علم و دانش و ديگر آنكه در خود سرمايه فضل و دانش نمي‌ديد، از كسب معلومات سر باز زد» ولی پس از مدتي متوجه شد كمتر كسي مانند او امكان درس خواندن دارد و تصميم گرفت به دنبال دانش برود.
وي در سال 654 ق، به خدمت هولاكو درآمد و در واقعة قلع و قمع اسماعيليه و تسخير قلعة الموت همراه هولاكو بود و شرايط صلح و تسليم اهالي قلعة الموت را در كتابش نگاشت. پس از فتح بغداد در سال657 ق، هولاکو حكومت بغداد را به وي واگذار كرد که او تا سال 680 ق اين سمت را بر عهده داشت. در زمان اباقاخان او و برادرش شمس‌الدّین، به دلیل نزدیکی به مجدالملک یزدی، گرفتار و زندانی شدند. عطاملک چندی پس از آزادی، درگذشت. او در اواخر عمر رساله‌ای به پارسی به نام تسلیةالاخوان در شرح آنچه در ایام اباقاخان بر وی گذشته بود، نوشت به ویژه در مورد ذكر بلاهايي كه مؤلف در سال 680 ق از مجدالملك يزدي که از دشمنان او در دربار بوده بسيار بدگويي وي را مي‌كرده و موجب به زندان افتادن عطاملك، نيز شده است.
تاریخ جهانگشاي جوینی (3 ج)، در شرح روي كارآمدن چنگیز و احوال و فتوحات او و تاریخ خوارزمشاهیان و حُکّام مغولی ایـران (هولاكو، منگوقاآن) و فتح قلعه‌های اسماعیلیه و شرح جانشینان حسن صباح تألیف شده است. اين كتاب، تاريخي است معتبر و اطلاعات با ارزش و دست اولي را در اختيار ما قرار مي‌دهد. تاريخ تأليف اين كتاب سال 658 ق ذکر شده است. نوع نگارش اين كتاب نثر مصنوع و متكلّف است. این کتاب، برای نخستین بار به اهتمام محمد قزوینی، در لایدن هلند (3 ج)، در سال 1329خ، و بعدها ترجمة انگلیسی آن در منچستر (2 ج) به چاپ رسید. خاورشناسان قرن نوزدهم، بدان توجه داشته‌اند و قسمت‌هایی از آن نقل و به زبان‌های انگلیسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است.
عطاملك جويني، در سال 681 ق، در سن 58 سالگي در اران درگذشت و در تبريز به خاك سپرده شده است.