منوچهري دامغاني
منوچهري دامغاني
ابوالنجم احمدبن قوص‌بن احمد منوچهری
منوچهري، در حدود سال 400 ق، در دامغان متولد شد. وی بنيانگذار مسمّط و يکي از شاعران چيره‌دست در طبيعت‌سرايي است. تخلص منوچهری بـه سبب انتساب شاعر به فلک‌المعالی منوچهر بن شمس‌المعالی بوده است. منوچهري، معروف به «شصت كله»، از شعراي طراز اول و متقدم ايران است كه به صفاي ذهن و جودت طبع، امتياز و اشتهار داشت. او ابتدا به خدمت امير منوچهر فلك‌المعالي، پسر شمس‌المعالي امير قابوس بن وشمگير، والي جرجان و سپس به دربار محمود و پسرش مسعود غزنوي راه یافت.
ادیبان دربارة وی گفته‌اند: «منوچهري، جز فردوسي و رودكي در اين هنرنمائي رقيبي ندارد. مضمون ابيات منوچهري، گاهي برگرفته از ادبيات عرب است و اين به دليل تسلط شاعر به زبان تازي بوده كه اغلب به آن فخر مي‌نموده؛ اما نبايد تصور كرد كه بسياري لغات، اصطلاحات و كنايات عربي، اشعار او را از رواني دور ساخته، بلكه منوچهري، همان كلمات عربي دور از ذهن و غيرمأنوس را با چنان استادي و مهارتي به هم بسته و پيوسته، كه خواندن آن خواه ناخواه در انسان ايجاد وجد و نشاط مي‌كند».
هيچ يك از شعرا به اندازة منوچهري از گُل و سبزه، باغ و راغ، چشمه و جويبار، نام نبرده و به اندازة او وصف طبيعت نكرده‌اند. منوچهري بر خلاف شاعران ديگر، شادي امروز را به احتمال غم فردا تباه نمي‌سازد.
حدود دو هزار و هشتصد بيت شعر در ديوانش به چشم می‌خورد.
الا يا خيمگي، خيمه فرو هِل
كه پيشاهنگ بيرون شد ز منزل
ج
تبيره زن، بزد طبل نخستين
شتربانان همي بندند محمل
همي نازد به عدل مير مسعود
چو پـيغمبر به نوشروان عادل
در آيد پيش او بدره چو قارون
در آيد پيش او سائل چو عايل
اي نـهاده بر ميان فرق، جان خويشتن
جسم ما زنده به جان و جان تو زنده به تن
هر زمان روح تو لختي از بدن كمتر كند
گويي اندر روح، مضمر، همي گردد بدن
خيزيد و خَز آريد كه هنگام خزان است
باد خنك از جانب خوارزم وزانست
آن برگ رَزان بين كه بر آن شاخ رَزانست
گويي به مثل پيرهن رنگرزانست
دهقان به تعجب سر انگشت گزانست
كاندر چمن و باغ، نه گُل ماند و نه گلزارطاووس بهـاري را، دنبال بكردند
پرش ببريدند و به كنجي بفكندند
خسته به مـيان باغ، به زاريش پسندند
بـا او ننشــــينند و نـگويند و نخـندند
ويـن پـرده نـگاريـنش بدو بــاز نبــندند
تا بگذرد آذرمه و آيد سپس آزارباز دگـر باره مهرماه در آمد
جشن فريدون ابتين ببر آمد
عمر خوش دختران رَز بِسَر آمد
كشتيبانان را سياستي دگر آمد
اشعار منوچهري را اولين بار مرحوم رضاقلي‌خان هدايت جمع‌آوري و منتشر نمود، كه چند بار ديگر نيز تجديد چاپ شد. اما صحيح‌ترين و كامل‌ترين آن چاپ پاريس است كه در سال 1886م، با ترجمة فرانسه انجام گرفته است. بعدها نيز حبيب يغمايي به جمع‌آوري و تصحيح ديوان كامل منوچهري همت گماشت.
منوچهري، در سال 432 ق، در سن 32 سالگي درگذشت و در غزنين به خاك سپرده شد.