خواجه نظام الدّین عبید زاکانی قزوینی ملقب به عبید زاکانی

 

تخلص:  عبید

قرن:  هشتم هجری

سال تولد – فوت:  حدود  701 یا 702 – 771 یا 772 ق

محل تولد – زندگي – فوت:  قزوین – شیراز، بغداد – شیراز

دوران:  شاه شجاع آل مظفر، ابواسحق اینجو

آثار:  موش و گربه (منظومه)؛ اخلاق الاشراف

توضیح:  علت شهرت عبيد به زاكاني، انتساب او به خاندان زاكانيان است؛ شاخه‌ای از عرب بني خفاجه كه بعد از مهاجرت به ايران در قزوين ساكن شده بودند.

از شرح حال و وقایع زندگانی عبید زاکانی به جز نوشته‌هایی از حمدالله مستوفی، اطلاعات دیگری در دست نیست. سایر مؤلفان هرچه در مورد عبید نوشته‌اند، نقل از همین منبع بوده است. منبع دیگری که ما را با زندگی عبید آشنا می‌سازد، اشعار و نوشته‌های خود اوست که در مدح معاصران و ممدوخان خود نگاشته است. از خاندان و نسب او چنین بر می‌اید که در کودکی آداب و فنون دبیری و ادبیات و علوم زمان خود را فرا گرفته است. از سخنانش چنین به نظر می‌رسد که عبید در دوره زندگی خود، شاعر و نویسنده سرشناسی بوده است.

عبید بیشتر از هر شاعر مردمی در ایران، وضع نامطلوب اخلاقی و اجتماعی عهد خویش را که حاصل استیلای تاتار و ظلم مغول بوده، شناخته و آن را در آثار نظم و نثر خود بسیار طنزآمیز، به تصویر کشیده است. اشعار عبید به طور کلی بر دو گونه‌اند: اشعار مطایبه و هزل و اشعار جدّ.

عبيد زاكاني، در70 سالگي درگذشت و در شيراز به خاك سپرده شد.