كاسي‌ها
كاسي‌ها (Kassites) / کاسپی‌ها (در حدود 1749 ـ 1171 پ م)
يكي از اقوامي كه به عنوان ساكنان سواحل درياي كاسپين (خزر) شناخته شده‌اند، قوم كاس هستند كه بنا بر نوشته‌هاي تاريخي از دو تيرة كاس سي‌ها و كاس پي‌ها تشكيل مي‌شدند. “سي” به معناي سنگ و كوه است و كـاس سي به معني كـاسي‌هاي كوه‌نشين است و “پي” به معناي رود و آب است و كاس پي به معني كاسي‌هاي ساحل‌نشين گفته می‌شوند. کاس‌ها اقوامی بودند که از راه قفقاز وارد فلات ایران شدند، از آذربایجان و تالش عبور کرده و در غرب و جنوب غربی دریای خزر ساکن شدند. بعدها به استان قزوین و همدان روي آوردند و برای اولین بار همدان را بنا نهادند و آن را “آکسیان” نامیدند. نام دریای خزر که در گذشته کاسپین خوانده می‌شد و همچنین نام شهر قزوین نيز از همین دودمان گرفته شده است. همچنین نام هگمتانه یا همدان را آشوری‌ها، پیش از دوران مادها، “کار- کاسی” به معنی شهر کاسی‌ها می‌نامیدند.
كاسي‌ها، در حدود سال 1894 پ‌م، به بابِل حمله كردند ولي موفق نشدند، تا اينكه در سال 1749 پ‌م، پادشاه كاسي‌ها، “گانديش” (Gandish)، دولت بابـِل را شكست داد و سومين دودمان بابِلي را تشكيل دادند. در مجمـوع، حكومت و تسلط كـاسي‌ها بر بابل حدود 578 سال دوام یـافت، تا اينكـه در سال 1171 پ م، پادشاه معروف ايلام به نام “كوترناخونته” (Kutternakhunte) كه تا آن زمان خراجگذار كاسي‌ها بود، به سرزمين بابل حمله كرد و حكومت كاسي‌ها را برانداخت.
چند دگرگوني كوچك و بزرگ در طي فرمانروايي كاسي‌ها بر نواحي بابِل، صورت گرفت كه اين تغييرات از نظر تاريخ‌نگاري داراي اهميت ويژه‌اي هستند. يكي از ابتكارهاي آن‌ها ايجاد كودورو (Kudurru) بود. اين كلمه به زبان اكّدي به معناي مرز يا سرحد است كه در واقع سنگ‌هاي كوچكي بودند كه “سنگ‌هاي مرزي” ناميده مي‌شدند و اسناد سلطنتي به حساب مي‌آمدند. ديگر آنكه سند اصلی اعطاي زمين، كه آن را روي سنگ مي‌نوشتند، در معبد نگاه مي‌داشتند و نسخه‌هايي از آن را از گِل تهيه مي‌كردند و به عنوان سند مالكيت يا اجاره نامه، به مالكان يا مستاجران زمين مي‌دادند.
دربارة زبان كاسي‌ها، به جز متون اكّدي كه حاوي كلمات و عبارات كاسي بود، مستنداتي در دست نيست. از قرار معلوم مردم كاسي، با زباني كه به زبان ايلامي نزديك بود، صحبت مي‌كردند.
در قرن هفتم و هشتم ميلادي، مردمي ترك نژاد و خونخوار كه در اطراف مغولستان و درياچة آرال زندگي مي‌كردند، به اطراف درياي كاسپين هجوم آوردند. آن‌ها چندين قرن در سواحل سرسبز درياي كاسپين زندگي كردند، بعدها به سمت استپ‌هاي روسيه و غرب درياي كاسپين حركت كردند و بالاخره به دست روس‌ها منقرض شدند. آن‌ها نام درياي كاسپين را به خزر تغيير دادند.
سنگ‌نبشته کودورو یا سنگ مرزی، از ملی شیپاک دوم، پادشاه بابل، از دورة کاسی‌ها، این اثر در سرپل ذهاب کشف شده است و هم اکنون در موزة ملی ایران واقع در تهران نگهداری می‌شود.
اثر یک مهر از دورة کاسی‌ها
امروزه جامعه جهاني، درياي كاسپين را كه برگرفته از نام كاسپي‌ها در هزاره‌هاي پيش از ميلاد است، در كلية نوشته‌ها، اسناد و مدارك تاريخي و بين‌المللي و رژيم حقوقي، به نام كاسپين پذيرفته‌اند. اميد است كه تغيير نام اين دريا از خزر و بازگشت و به نام صحیح و اصیل كاسپين (كاسپيان)، مورد توجه و قبول مسئولين، سياستگذاران كشور قرار بگيرد.
سر یک سگ از سفال، که یکی از طرح‌های حساس دورة کاسی‌هاست. این اثر در موزة بغداد نگهداری می‌شود.