عمر ابن خطاب
عمر ابن خطاب (13 ـ 23 ق)
عمر دومین خلیفه از خلفای راشدین بود که تحت فرمان او، سپاهیان عرب، سرزمین بین‌النهرین و سوریه را فتح نموده و نیز استیلای بر ایران و مصر را آغاز کردند.
عمر در ابتدا از دشمنان نهضت اسلام بود. پس از اینکه آیاتی از قرآن از خواهرش فاطمه و شوهرش سعید ابن زید شنید، اسلام آورد و تمام توان خود را در این راه به کار گرفت. به خاطر کارهای عمر در اسلام، به وی لقب پولوس (Paulus Persa حکیمی ایرانی و عیسوی معاصر انوشیروان) اسلام را داده‌اند.
ازدواج حضرت محمد(ص) با دختر او، حفصه، نشانگر مقام و رتبة عمر در سرزمین عربستان بود. پس از درگذشت حضرت محمد(ص) در سال ۱۱ هجری، عمر در گرفتن رأی برای ابوبکر نقشی اصلی داشت. در زمان خلافت ابوبکر، وی نزدیک به مسند قدرت ابوبکر بود و در مواقعی حتی بیشتر و سرسخت‌تر از خود ابوبکر، مدافع وی بود.
ابوبکر پس از انتخاب شدن به عنوان خلیفة مسلمانان به همراه عده‌ای از همراهان از جمله عمر به قصد گرفتن بیعت به خانة حضرت علی(ع) می‌رود و در آنجا با مقاومت حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه روبرو می‌شود.
عمر پس از ابوبکر در سال 13 هجری (در سن 42 یا 43 سالگی)، به خلافت مسلمین رسید و نخستین کسی بود که لقب “امیرالمؤمنین” را برای خود برگزید. مقام خلافت که در زمان ابوبکر، تنها به معنی جانشینی حضرت محمد(ص) تلقی می‌گردید؛ در دوران عمر، رنگ قاطعیت و اعتبار نیز به خود گرفت.
وقتی که عمر به خلافت رسید، فتوحات مسلمانان آغاز گردید و توانستند شام، عراق، الجزیره و کشورهای دیگر را فتح کنند. در زمان خلافت او، اعراب مسلمان به ایران حمله کردند و پس از جنگ‌های متعدد (همان طور که در پایان حکومت ساسانی گفته شد)، بالاخره بخش‌هایی از شاهنشاهی بزرگ ایران به زیر سلطة اعراب درآمد.
دانشنامة اسلام بر این باور است، منابع عربی عموماً تمایل دارند که نقش فرماندهی و کنترل عمر را در این فتوحات، بیشتر از حد سیاسی و فنی که ممکن بود، نشان دهند، ولی در عین حال معتقد است که عمر هوش بالایی در امور استراتژیکی و سیاسی داشته است.
در زمان عمر، زندگی مسلمانان دستخوش تغییرات اساسی گردید. مسلمانان در مناطقی که فتح می‌شد، همان ساختار اداری پیشین و سکة رایج، اعضای دربار و زبان رسمی آن منطقه را ادامه می‌دادند. تأسیس دیوان به عمر نسبت داده می‌شود و سیاستی بود که بیشتر برای اهل سواد عراق تدوین شده بود، ولی دلایل دیگری هم داشت؛ مانند جلوگیری از اقامت پراکندة اعراب به صورت قبایل اشرافی در مناطق فتح شدة جدید.
از کارهای دیگر عمر می‌توان به تأسیس دستگاه قضایی، تأسیس تقویم جدید اسلامی (مبدأ تاریخ هجرت حضرت محمد(ص)) و کارهای مذهبی و مدنی دیگری در زمینه‌هایی مانند نماز، حج، روزه، مجازات کیفری و تقریباً تمامی زمینه‌ها، نام برد. البته نمی‌توان درستی قطعی بودن این نظرها را از لحاظ تاریخی، تعیین نمود، ولی چیزی که مشخص است این است که عمر، در تمامی این کارها نقش اصلی داشته است. دربارة نقش وی در جمع‌آوری قرآن بحث است، اما می‌توان گفت که وی نقش مهمی در این زمینه داشته است. عمر همچنین دستور داد که تمامی مسیحیان و یهودیان مناطق نجران و خیبر از آنجا خارج شوند و به غیر مسلمانان ۳ روز ملهت داد که به حجاز بروند و آنجا مقیم گردند.
عمر هنگامی که در بستر مرگ بود، دستور داد شورایی برای تعیین خلیفة بعدی تشکیل شود. پس از بحث و مناقشة بسیار، عثمان ابن عفان به خلافت پس از وی منصوب گردید.
در سال 23 ق، عمر به دست “فیروز”، معروف به “ابولؤلؤ”، که از ایرانیان میهن دوست بود، کشته شد.