ميدان‌هاي تهران میدان ارگ میدان پانزده خرداد
ميدان‌هاي تهران
در زمان قاجار، تهران پنج میدان داشت؛ ارگ، توپخانه، بهارستان، پاقاپُق و مشق که بعدها 12 میدان به آن اضافه شد.
در این بخش میدان‌های تاریخی تهران که وقایع مهمی در آنها رخ داده، به طور مختصر معرفی شده‌اند. طراحان این میدان‌ها مهندسان چک، فرانسه، آلمان و دانمارک بوده‌اند. بعدها 150 میدان دیگر به میدان‌های تهران اضافه شد.
میدان ارگ (میدان پانزده خرداد): ارگ تهران در آغاز دورۀ قاجاریه و همزمان با حکومت آغامحمدخان در شمال تهران آن دوره ساخته شد که از یک سو به حصار شهر و از سوی دیگر به شهر متصل می‌شد. با گسترش شهر تهران، ارگ در مرکز شهر قرار گرفت. به روایتی شاه عباس صفوی یک چهارباغ و خیابان‌هایی در محل فعلی ارگ ساخت. در دورۀ صفویه تنها شاه سلطان حسین و شاه سلیمان مدت کوتاهی در این مکان اقامت داشتند.
در لغت‌نامه دهخدا کلمه ارگ مترادف قلعه و دژ آمده، قلعه کوچکی که در میان قلعه‌ای بزرگتر ایجاد شده باشد، ارگ نام دارد. ارگ تهران با حدود 45 هکتار وسعت، مانند سایر قلعه‌ها دارای تأسیسات دفاعی جداگانه‌ای بوده و برج و بارویی با معماری ویژه و در بیرون آن حصار و خندق قرار داشت.
بعدها با توسعه یافتن شهر تهران، خیابان‌های متعددی در آن ایجاد شد که تا بعدها، ارگ تهران در قسمت مرکزی شهر قرار گرفت و اکنون از ارگ تنها میدان آن باقی مانده است. میدان ارگ نخستین و کهن‌ترین میدان تهران است. نام‌های دیگر آن میدان شاه، میدان توپخانۀ قدیم (قبل از بردن تجهیزات توپخانه به میدان جدید) و میدان گلشن بوده است
در سال ۱۲47 خ ارگ تهران با شکل‌گیری میدان توپخانه قدیم خیابان‌های اطراف آن گسترش یافت و تغییرات عمده‌ای به دلیل گسترش فضای شهری و شهرنشینی در محدوده ارگ تهران شروع شد.
پس از پر کردن خندق اطراف ارگ محله‌ها و خیابان‌های جدیدی طرح‌ریزی و به اسامی ناصریه، جلیل‌آباد و جبه‌خانه نام‌گذاری شدند. در شرق ارگ تهران خیابان جلیل‌آباد (خیام) و محله سنگلج واقع شد که در ابتدا دو دروازۀ دولت و ارگ (نقاره‌خانه) در این محل قرار داشت.
ناصرالدین‌شاه بخش زیادی از این مناطق را به نزدیکان خود بخشید، به همین دلیل محدودۀ ارگ تا اواخر دورۀ قاجار برجاماند. این محدوده از شمال به صحرایی می‌رسید که بعدها میدان توپخانه و قورخانه در آنجا بنا شد.
چند عمارت قدیمی از عصر صفوی و زندیه وجود داشت که در دورۀ آغامحمدخان قاجار بازسازی شدند. در دورۀ فتحعلی شاه نیز چند عمارت ساخته شد. اما بیشترین تغییرات در زمان ناصرالدین شاه انجام شد.
ارگ تهران از شرق به محلۀ اودلاجان، از جنوب به بازار، از غرب به سنگلج و از شمال به زمین‌های بیرون دروازه‌های شهر محدود می‌شد. روزگاری اکثر ساختمان‌های مهم شهر در این میدان قرار داشت. هم زمان با ایجاد خیابان الماسیه، دروازه‌ای بسیار بزرگ با سردری بلند و باشکوه توسط علاءالدوله ساخته شد که با نامِ قدیم خود، «دروازه دولت» معروف شد. این دروازه که به میدان توپخانه باز می‌شد، دارای سه درِ بزرگ یا سه دهانه بود که درِ وسطی بزرگتر و دو درِ دیگر کوچکتر بود و رفت‌وآمد مردم از توپخانه به ارگ از همین درها انجام می گرفت، البته به این دروازه، نقاره ¬خانۀ جدید نیز گفته می شد.
درهای دروازه، از چدن یکپارچه، در کارخانۀ دارالخلافه (قورخانه دولتی)، پس از نصب چرخ بخار در ریخته‌گری ریخته شده بود که تا آن هنگام ساختن چنین درهای بزرگ و یکپارچه، در ایران سابقه نداشت.
از آثار باقی مانده از ارگ می‌توان به عمارت رادیو، کاخ دادگستری، ساختمان دارالفنون، ساختمان کلانتری ارگ، بانک ملی شعبه بازار، مسجد ارگ و ساختمان سابق وزارت کشور، مسجد شاه، حرمخانه سلطتنی، دیوانخانه، دفترخانه، مجمع‌الصنایع و انبار اسلحه اشاره کرد.
محدوده ارگ در سال 1382 به شماره 10000 به ثبت آثار ملی رسید.
