محسن هشترودی
ریاضیدان
1286 – 1355 خ
محسن هشترودی، در سال 1286 خ و در تبریز متولد شد. او از کلاس هفتم بدون داشتن معلم شروع به آموختن زبان فرانسه کرد و خیلی زود کتاب‌های فرانسوی را خواند. وی از کلاس هشتم به مدرسة دارالفنون رفت و چون سطح مدرسة دارالفنون از دیگر مدارس بالاتر بود، هر دانش‌آموز تازه‌واردی را در کلاس‌های مختلف می‌سنجیدید، به همین دلیل معلم هندسه از او خواست قضیه‌ای را ثابت کند و هشترودی آن مسئله را بدون استفاده از راه‌های مطرح شده در کتاب و از روشی که خود ابداع کرده بود، ثابت کرد. آن روز کسی نمی‌دانست که روزی همین دانش‌آموز یکی از ریاضیدانان بزرگ خواهد شد.
هشترودی، دوران دبیرستان را به اتمام رساند و در رشتة پزشکی ادامه تحصیل داد، پس از مدتی تحصیل در این رشته، آن را رها کرد و به فرانسه رفت تا در رشتة مهندسی مکانیک تحصیل کند، اما این رشته نیز باب میل او نبود، بنابراین به تهران بازگشت و در دارالمعلمین عالی به تحصیل در رشتة ریاضی پرداخت و پس از دریافت لیسانس به دانشکدة علوم پاریس رفت و سپس تحصیلات خود را در دورة دکتری ریاضی در دانشگاه سوربن به پایان رساند.
او در سال 1315خ، به ایران بازگشت و با سمت دانشیاری در دانشکدة علوم و دانشسرای عالی مشغول به کار شد و پس از 5 سال به درجة استادی رسید. وی در سال 1321 خ رئیس فرهنگ تهران؛ در سال 1330 خ رئیس دانشگاه تبریز و در سال 1336 خ رئیس دانشکدة علوم تهران شد.
دکتر هشترودی، در طول زندگی حرفه‌ای خود ارتباطش را با مجامع علمی بین‌المللی حفظ کرد؛ در سال 1329 خ به عنوان نمایندة دانشگاه تهران در کنگرة بین‌المللی ریاضیدانان هاروارد شرکت کرد، در مؤسسات مطالعات پیشرفته دانشگاه پریستون و به درخواست ریاست مؤسسۀ اوپنهایمر به عضویت پذیرفته شد و یک ترم پاییزی را نیز به تدریس در دانشگاه هاروارد پرداخت.
دکتر هشترودی، مهارت زیادی در بیان اصول و پدیده‌های علمی و فناوری‌های جدید به زبان ساده داشت. به فلسفه، شعر و موسیقی علاقۀ زیادی داشت و خود نیز اشعاری می‌سرود. وی از پیشروان تفکر انتقادی در ایران بود. او تأکید زیادی بر اهمیت علوم پایه داشت.
تخصص هشترودی بیشتر در زمینۀ هندسه دیفرانسیل بود. مهم‌ترین اثر علمی نگاشته شده توسط هشترودی پایان‌نامة دکتری او در زمینۀ هندسه دیفرانسیل است که در آن یکی از مدل‌های ریاضی استادش، الی کارتان، را تعلیم داد که امروزه به نام «التصاق هشترودی» شناخته می‌شود.
جدای از پژوهش علمی، هشترودی به عنوان یک متفکر منتقد و ریاضیدان نامدار ایرانی، دارای اهمیت نمادین و شخصیتی اثرگذار در جامعۀ علمی معاصر ایران بود.
این دانشمند برجسته طی سال‌های استادی خود شاگردان برجسته‌ای تربیت نمود که هر کدام راه او را پیش گرفتند و مایة سربلندی ایران شدند.
حاصل شصت و نه سال زندگی پر ثمر پروفسور هشترودی علاوه بر کارهای فرهنگی، علمی، مدیریت‌های فرهنگی مقاله‌ها و کتاب‌های بسیاری است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان نظریة اعداد، دانش و هنر، تمرین‌های ریاضیات مقدماتی و سیر اندیشة بشر را نام برد.
سرانجام پروفسور هشترودی در سال 1355 خ بر اثر سکتۀ قلبی در تهران در 69 سالگی درگذشت.