یهودیان (کلیمیان)
پیروان یهودیت، چه نوکیشان و چه افرادی که از نژاد یهود هستند، یهودی خطاب می‌شوند. یهودיְהוּדָה, واژه‌ای عبری است، به معنای ستوده و صفتی اکتسابی است که به ساکن یهودیه، قسمتی از خاورمیانه که یهودیـان در آن زندگی می‌کردند، داده می‌شـود؛ برخی نیز، قوم بنی‌اسرائیل را با همین عنـوان می‌شناسند و می‌خوانند. از لحاظ لغوی به قوم یهود شکل معرّب آن”جهود” هم گفته می‌شده است. اما کلمات “کلیمی” یا “یهود” یا گاه “موسوی” در زبان عامیانه یا زبان نوشتاری فارسی به کار می‌رود. در ادبیات فارسی نیز پیروان دین یهود به طور اعم”یهودی” یا “کلیمی” خوانده می‌شوند.
یهودیان در بسیاری از کشورهای جهان ساکن هستند. جمعیت یهودیان جهان ۱۴ میلیون نفر گزارش شده است،ولی بعضی آمارها نیز جمعیت یهودیان را تا ۲۵ میلیون نفر تخمین زده‌اند. حدود 5 میلیون نفر ساکن نواحی یاد شده و 7 میلیون ساکن امریکا و مابقی در اروپا، اقیانوسیه، دیگر کشورهای قاره‌های امریکا، آسیا و آفریقا پراکنده‌اند. یهودیان بیش از 2700 سال در ایران زیسته‌اند و اکنون حدود ۲5 هزار نفر از آنان، در ایران سکونت دارند.
یهودیت (به عبری:יהדות، Yahedut) یکی از قدیم‌ترین ادیان بشر است که به اعتقاد پیروانش، توسط فرزندان ابراهیم آورده شده است، پیروان آن عموماً فرزندان قوم بنی اسرائیل هستند. این دین نخستین دین ابراهیمی به شمار می‌رود. همچنین یهودیت سرچشمه و کانون بیشتر متون و سنت‌های ادیان ابراهیمی می‌باشد و تاریخ، اصول و اخلاق آن بر ادیان مسیحی، اسلام، و بسیاری از مذاهب دیگر، تأثیر بسزایی گذاشته است. دین یهودی دارای تاریخ پیوسته‌ای حدود سی قرن می‌باشد.
یهودیان پس از ویرانی معبدشان توسط “بُخت‌النصر” فرمانروای قوم آشور، به مناطقی در جنوب عراق فعلی و ایران که زیر سلطة آشوریان درآمده بود، کوچ داده شدند. گفته می‌شود حضور تاریخی یهودیان به عنوان اولین ساکنان منطقة “گیلیارد” یا “گیلعاد” در نزدیکی دماوند نیز، به دوران آشور و تبعید اجباری آنان بازمی‌گردد. قبرستانی قدیمی، از آن دوران باقی مانده است که برای یهودیان ایران از ارزش معنوی والایی برخوردار است.
قوم یهود در سال ۵۹۸ پ م، به دنبال فتح اورشلیم و تاراج آن توسط بخت‌النصر، پادشاه بابل، مجبور به ترک وطن و اقامت اجباری در شهر بابِل شد. در این جنگ، بخت‌النصر معابد یهودیان را تخریب کرد، گنجینه‌های این معابد را به تاراج برد و ساکنان یهودی اورشلیم را به اسارت گرفت. یهودیان در کتاب عَزرا، داستان پیروزی کوروش بزرگ در بابل، آزادی یهودیان و کمک‌های این پادشاه ایرانی در بازسازی معبد اورشلیم و بازگرداندن ثروت شهر را به تفصیل آورده‌اند.
در زمان کوروش بزرگ، یهودیان اجازه یافتند به سرزمین خود که بخشی از شاهنشاهی هخامنشیان شده بود، بازگردند و معابد خود را بازسازی کنند. اما گروهی از آن‌ها در ایران ماندند و آزادانه دین و فرهنگ خود را حفظ کردند. این روایتِ بزرگواری کوروش نسبت به یهودیان، در عهد عتیق از کتاب مقدس ایشان (تورات)آمده است و یهودیان جهان به همین دلیل او را یکی از ناجیانِ قوم خود می‌دانند، اماآزادی مذهبی یهودیان در ایران پایدار نماند. با قدرت‌گیری شاهان ساسانی و نفوذ روزافزون دین زرتشت، یهودیان ایران مورد تعقیب، شکنجه و آزار قرار گرفتند.
شماری از اماکن مقدس و تاریخی یهودیان در ایران قرار دارد که آرامگاه پیامبران و بزرگان بنی‌اسرائیل مانند “دانیال نبی” در شوش و پیامبر “حبقوق” در تویسرکان از آن جملهاند که مورد احترام مسلمانان نیز می‌باشند. همچنین آرامگاه‌های چندتن از بزرگان برجستة یهودی “هاراو اورشرگاء” در یزد و “خاخام ملا مشه هلوی” در کاشان قرار دارند.
آرامگاهی نیز منسوب به “استر و مردخای” در همدان قرار دارد که مورد احترام بسیاریهودیان است.
افسانة “استر” Esther)) فصلی ازکتاب عهد عتیق است که در آن گفته شده، او به کمک عموی خود “مردخای”Mordechai)) به عقدِ خشایارشا درآمده و موفق شده با استفاده از موقعیت خود، تهدیدی را که متوجه هم‌کیشانش بوده از میان بردارد. با این حال در تطابق افسانة استر با واقعیات تاریخی، تردیدها و اختلاف نظرهایی وجود دارد. آنچه در اینجا باید به آن اشاره شود این است که شـخصیت استر نزد یهودیان ایران و جهان از ارزشی اسطوره‌ای و مذهبی بالایی برخوردار است و داستان او و مقبره‌اش نماد پیوند آنان با ایران زمین و یکی از علت‌های اصلی گرایش یهودیان جهان به تاریخ و مردم ایران است. داستان استر و مردخای به صورت نمایشنامه، توسط سلیمان حییم، پدر فرهنگ دو زبانة ایران، درآورده شده است.
یهودیان در ایران پس از اسلام به “اهل جزیه” یا “دیهیمی” معروف بودند که با پرداخت مالیاتِ سرانه، به عنوان پیروان موسی، یک پیامبر الهی وصاحب کتاب آسمانی تورات، از آزار حکومت اسلامی در امان بودند.
پس از جنگ جهانی دوم، عده‌ای از یهودیان ایران به دلیل تشویق‌ها و تحریک‌های سازمان‌های صهیونیستی و یا به خاطر مشکلاتی که داشتند به اسرائیل کوچ کردند که بیشتر آن‌ها در آنجا با شرایط دشواری مواجه شدند. اما در دهه‌های بعد، عده‌ای از آن‌ها حتی به رده‌های بالای اجتماعی وسیاسی دست یافتند که از آن جمله می‌توان به رئیس جمهور “موشه کتساف” و “شائول موفاز” وزیر پیشین دفاع اشاره کرد.
اولین آمار رسمی در مورد تعداد یهودیان ایران، در سالنامة رسمی ۱۳۰۵ خ، منتشر شده است، که بر این اساس تعداد کل یهودیان ایران، در آن سال، حدود ۴۵ هزار نفر گزارش شده، که در بیشتر شهرهای ایران ساکن بوده‌اند.
پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷خ، موجی از مهاجرت یهودیان ایران آغاز شد و جمعیت ۸۰ تا ۱۰۰ هزار نفری آنان به مرور کاهش یافت و اکنون به کمتر از ۲0 هزار نفر رسیده است. بیشتر مهاجران یهودی ایرانی که پس از انقلاب، ایران را ترک کردند، در کالیفرنیا و نیویورک امریکا و گروهی نیز در اسرائیل و اروپا ساکن شدند. شهردار “بیورلی هیلز” در شمال لس آنجلس در سال ۲۰۰۷ م، یک یهودی ایرانیتبار بود که سال‌ها پیش از انقلاب، به امریکا مهاجرت کرده بود. ناگفته نماند که بخش مهمی از جمعیت ایـن محلة اعیان‌نشین را کلیمیان ایرانیتبار تشکیل می‌دهند.
بیش از نیمی از یهودیان باقی‌مانده در ایران، در تهران ساکنند و مابقی در شهرهایی چون شیراز و اصفهان و شمار اندکی در یزد و همدان و دیگر مناطق پراکنده‌اند.
با تشکیل مجلس شورای ملی در دوران مشروطیت، اقلیت‌های دینی از کرسی نمایندگی برخوردار شدند و کلیمیان تا به امروز در همة دوره‌ها دارای نماینده بوده‌اند. پس از انقلاب اسلامی، در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز نمایندة کلیمیان ایران حضور فعال داشت. کلیمیان طبق قانون اساسی دارای یک نماینده در مجلس شورای اسلامی هستند.
جنبش‌های سیاسی، اجتماعی و شرعی جامعة کلیمی در سه چرخة مرجع دینی کلیمیان، نمایندة کلیمیان در مجلس شورای اسلامی و هیأت مدیرة انجمن کلیمیان تهران متمرکز است. هرگونه اعلام موضع یا پیگیری مسائل حقوقی، سیاسی و اجتماعی جامعة کلیمی، از طریق نهادهای مذکور صورت می‌گیرد.این جامعه دارای کنیسه‌های متعدد، مدارس خاص، مجتمعهای فرهنگی، سازمان‌های جوانان، دانشجویان و بانوان، سرای سالمندان، کتابخانة مرکزی، تالار اجتماعات و فروشگاه‌های مواد گوشتی (طبق شرع یهود) در مناطق و شهرهای یهودی‌نشین بوده است. اطلاع‌رسانی و نشر آثار فرهنگ یهودی به صورت کتاب‌ها و نشریات متعدد همواره با افت و خیز، جریان داشته و پس از انقلاب اسلامی علاوه بر بولتن‌های داخلی دوره‌ای، نشریة نموز (تا سال ۱۳۶۸ خ) و ماهنامة افق بینا (ارگان انجمن کلیمیان از سال ۱۳۷۸ خ) عهدهدار این امر بوده‌اند.
کلیمیان تهران، در گذشته مدارس متعددی در تهران احداث نموده و از آن‌ها بهره‌برداری می‌کردند. مدارس”اتحاد”، “اتفاق” “کوروش”از جمله این مدارس هستند که ابتدا، در دورة قاجار و با حمایت موسسة آلیانس، تشکیل و گسترش یافتند. در سال‌های اخیر به علت کاهش جمعیت و نیز پراکندگی دانش‌آموزان کلیمی در سایر مدارس عام، تعدادی از این مدارس در اختیار آموزش و پرورش و دانش‌آموزان مسلمان قرار گرفته است. در سال ۲۰۰۵ م (1384 خ)، پنج مدرسة اختصاصی آموزش کلیمیان در تهران فعال بودند. این مدارس با مدیریت و قوانین آموزش و پرورش ایران اداره می‌شدند، ولی تا حدودی از تسهیلاتی متناسب با ضروریاتِ دین یهود و اعیاد مذهبی آن‌ها در نظر گرفته شده و دانش آموزان کتاب دینی خاص خود را فرا می‌گیرند.
