براون، ادوارد گرانويل

براون، ادوارد گرانويل (1862-1926 م)

Brown, Edward Granoill

ايران‌شناس، زبان‌شناس و پزشک انگليسي

شهرت گنجينۀ عظيم فرهنگ و ادب ايران در مغرب زمين، به مقياس زيادي، مرهون زحمات ادوارد براون است و شاید اگر او نبود، قدر و ارزش آن تا این اندازه هويدا نمي‌شد و اروپاييان و امريكاييان بدان پي نمي‌بردند. وی از اوایل جوانی، به آموختن زبان‌های فارسی، عربی و ترکی پرداخت و در این میان از سال 1879 م، نیز به تحصیل پزشکی روی آورد. علاقة او به زبان فارسی در حدی بود که در دوران تحصیل و پس از آن، اوقاتش بیشتر به خواندن کتاب‌های فارسی، به ویژه شعر و تاریخ و معاشرت با ایرانیان می‌گذشت. او در سال 1887 م، موفق به گرفتن دانشنامۀ پزشکی از دانشگاه کمبریج شد. او از سال 1887 به مدت یکسال در ایران به سر برد و  پس از بازگشت به انگلستان، به تدریس فارسی پرداخت. او از سال 1902 م، رئیس مدرسۀ زبان‌های شرقی، از سال 1903 م، عضو فرهنگستان بریتانیا و از سال 1921 م، نایب رئیس انجمن سلطنتی آسیایی شد. در دو دهة اول قرن بیستم که حرکت‌های آزادیخواهی و مخالفت با حکومت استبدادی در ایران جریان داشت و سیاست دولت انگلستان سکوت در برابر وقایع بود، ادوارد براون با دعوت از ایرانیانی که از تعدیات حکومت  استبدادی به کشورهای اروپایی پناه جسته بودند و با شرکت گروهی از رجال آزادی‌خواه و انسان‌دوست انگلستان انجمنی به نام «کمیتة ‌ایران»، تأسیس کرد و با مقالات و سخنرانی‌های خود، به انتقاد از تجاوزات و اقدامات ستمگرانة روس‌ها و تقبیح روش سازشکارانة انگلستان پرداخت و با تأثیرگذاری بر افکار عمومی و جلب نظر و توجه عناصر موجود در مجلس، دولت انگلیس را تحت فشار قرار داد تا در سیاست خود با روس‌ها و در روشی که نسبت به ایران در پیش گرفته بود تجدیدنظر کند. کوشش‌های براون و یاران و همفکران او برای دخالت در امور ملت ایران بر گروه مشروطه‌خواهان، تأثیراتی بسزایی داشت. او همچنین «انجمن ایران» را در انگلستان بنیاد نهاد؛ او شماری از آثار فارسی را تصحیح و منتشر کرد و برخی را به انگلیسی برگرداند.

براون تضمینی بر یکی از اشعار سعدی نیز سروده است:

«مست می بیدار گـردد نیمـه شب» فرمود شیخ         این اگر چه قول شیخ است، نیست جای اعتماد

من می ای دانم که هر گه مست آن گردد کسی        سـر ز مستــی بــر ندارد روز محشــر بامداد

از مهم‌ترین آثار او تاریخ ادبی ایران (4 ج) است، که به فارسی ترجمه شده است. او همچنین شرح خاطرات سفر خود را به ایران، در کتابی با نام یک سال در میان ایرانیان به چاپ رساند که به فارسی ترجمه و در تهران به چاپ رسیده است. شمار آثار بزرگ ادوارد براون اعم از تألیف و ترجمة کتاب‌های فارسی 18 جلد است. افزون بر این، او 32 رسالة متوسط یا کوچک و 13 دیباچه به زبان انگلیسی بر کتب فارسی یا عربی دیگران نوشته است. خیابانی در ضلع غربی دانشگاه تهران، به نام او نامگذاری شده است. مجسمه‌ای از او نیز در سال 1317 خ در کتابخانة دانشسرای عالی تهران نصب گردید. از آثار او چهار مقاله (ترجمه)؛ تاریخ گزیدة حمدالله مستوفی (ترجمه) و تذکرةالشعرا سمرقندی (تصحیح) را می‌توان نام برد.