علاءالدّین تکش خوارزمشاه
علاءالدّین تکش خوارزمشاه ( ؟ – 596 ق)
Ala-e-din Takesh Kharazmshah
پنجمین پادشاه خوارزمشاهیان
علاءالدّین تکش، فرزند ایل ارسلان بود که از سال 568 تا 596 ق، به مدت 28 سال فرمانروایی کرد. پس از مرگ ایل ارسلان، جلال‌الدّین سلطانشاه و علاءالدّین تکش، بر سر جانشینی پدر، با یکدیگر به نزاع پرداختند که سرانجام با کمک قراختاییان، در مقابل خراج سالیانه، این درگیری به نفع تکش خاتمه یافت. اما اختلاف پس از این ماجرا نیز ادامه داشت تا اینکه دو برادر در خراسان به تاخت و تاز پرداختند. تکش برای رفع این اختلاف که این بار بر سر خراسان بین آن‌ها پیش آمد، ناچار شد میراث سلطان سنجر را به سلطانشاه، برادرش واگذار کند. سرانجام سلطانشاه در سال 589 ق، درگذشت. تکش پس از مرگ برادر، خراسان را نیز به خوارزم ملحق کرد و سپس به ری لشکر کشید و در جنگ با طغرل سوم، آخرین شاه سلجوقی عراق، او را در سال 590 ق، به قتل رساند و قلمرو سلجوقی عراق را نیز تصرف کرد. به تصرف درآوردن تمام میراث سلجوقی توسط او، خلیفة بغداد را که او نیز خواستار قسمتی از این میراث بود، ناراحت و ناراضی کرد. عواقب این ناخرسندی خلیفه، پس از مرگ علاءالدّین تکش در سال 596 ق، نصیب پسرش سلطان محمد خوارزمشاه شد.
قلعۀ جلال‌الدّین در حد فاصل جادۀ گرمه به جاجرم و میان دو شهرستان جاجرم و گرمه، بر روی تپه‌ای نسبتاً مرتفع سنگی قرار گرفته است. نظریات مختلفی در خصوص اینکه این قلعه متعلق به چه کسی است وجود دارد. عده‌ای این قلعه را به جلال‌الدّین سلجوقی و عده‌ای دیگر آن را به جلال‌الدّین؛ بنیانگذار سلسلۀ جلالیه نسبت می‌دهند. اما نظریه‌ای که در حال حاضر مطمئن‌تر و محتمل‌تر از بقیه به نظر می‌رسد این است که این قلعه یک قلعۀ نظامی است و به دوران سلطان جلال‌الدّین خوارزمشاه باز می‌گردد. گویا این قلعه به دستور او و در هنگام حملۀ مغول به ایران ساخته شده بود.
مسجد جامع گناباد، یکی از بناهای زیباست که سال آن به اواخر دوران خوارزمشاهیان باز می‌گردد. این مسجد در شهرستان گناباد (کوی شرقی) در سیصد کیلومتری جنوب مشهد واقع شده است. از ویژگی‌های مهم این بنا وجود کتیبه‌هایی به خط کوفی و آجرکاری‌های زیباست که بر اطراف ایوان قبلۀ آن نقش بسته است و در انتهای حاشیة کتیبۀ خط کوفی، تاریخ ساخت این مسجد یعنی سال 609 ق مشخص شده است. این اثر با شمارۀ 325 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آرامگاه علاءالدّین تکش در ترکمنستان