خط میخی ایلامی
خط میخی ایلامی
خط میخی ایلامی نیز برگرفته از خط میخی سومری است که اکدی‌ها در آن به مناسبت زبان خودشان تغییراتی ایجاد کردند که از ۲۵۲۰ پ.م تا ۳۳۱ م، (2800 سال) به کار می‌رفته است. این خط از زمان سارگون یکم که دوران استیلای سامی نژادان بود، نصیب اکدی‌ها شد.
نگاره 14: گل نوشته ایلامی اولیه. تپه یحیی. نگهداری در موزه ملی ایران
سرزمین ایلام در جنوب غرب ایران امروزی، تا هزارۀ سوم پیش از میلاد، با تمدن سومریان در ارتباط بود. از آنجاییکه رمزگشایی این زبان کامل نشده است، نمی‌توان وابستگی این خط را به خط سومری به طور کامل تعیین کرد.
کتیبه‌های سلطنتی قرون 12 و 13 پیش از میلاد که اکنون نیز موجود است، به خطی نوشته شده که «میخی ایلامی میانه» نامیده می‌شود. تعداد اشارات هجایی آن بر خلاف میخی اکدی به 131 پ. م، می‌رسد. خاور‌شناسانی مانند و.هینز و فو بورک، تعدادی از این اشارات را رمزگشایی کردند.
خط ماقبل ایلامی یا ایلامی اولیه که در حدود 2900 پیش از میلاد به کار رفته، متأثر از خط سومری بود. پس از آنکه این نوع خط در سومر اختراع شد، همسایگان سومر نیز برای خود مشابه آنرا ساختند و از آن استفاده کردند. آثاری از این خط در کاشان، ورامین و جنوب کرمان نیز یافت شده است. خط ایلامی اولیه اساساً خطی تصویری بود که در آن هر تصویر معادل یک کلمه بود. بر روی الواح به دست آمده می‌توان جانوران، کوزه‌ها، گلدان‌ها و اشیای دیگر را مشاهده کرد. این خط احتمالاً حدود 150 واژه نگار اصلی داشت و از راست به چپ نوشته می‌شد. در این خط، اعداد نیز تعریف شده بودند. این خط، در دو شکل یافت شده که شکل اولیه آن که مربوط به امور مالی است، در شوش کشف شده و در حدود 2800 پ.م تخمین زده شده است. شکل جدیدتر آن بر روی دوازده سنگ‌نوشته متعلق به هزارۀ سوم پ.م مانده است.
نگاره 15: نمونه‌ای لوح گلی با اعداد و نشانه ها از ایلام قدیم برگرفته از اطلس ایران
از این خط برای کارهای بازرگانی (ثبت معاملات، نگهداری حساب چارپایان و …) بهره می‌بردند. نظام شمارشی «نیا ایلامی» بسیار پیچیده بود و بسته به مورد، تفاوت می‌کرد. مثلاً برای شمارش آدمیان و جانوران از سیستم دستگاه ده-دهی و برای اشیاء از دستگاه «شصت شصتی» استفاده می‌شد. کهن‌ترین خط ایلامی که به
نیا ایلامی شناخته می‌شود، نخستین بار به سال ۲۹۰۰ پ.م در شهر شوش، پایتخت ایلامیان، در جنوب غرب ایران باز می‌گردد. برخی نیز معتقدند خط نیا ایلامی نوع گسترش یافته‌ای از خط باستانی سومری است. این خط هنوز به طور کامل رمزگشایی نشده و زبانی را که نمایش می‌دهد، هنوز ناشناخته است.
در سده‌های بعد از 2900 پیش از میلاد، از خطی هجایی استفاده شد. این خط در سده‌های آخر هزاره سوم پیش از میلاد منسوخ شد. از این خط کمتر از 30 گِل نوشته یا سنگ‌نبشنه به دست آمده که همگی متعلق به حدود سال 2250 پیش از میلاد هستند. این خط حدود 80 نشانه داشته و معمولاً از بالا به پایین نوشته می‌شده است.
ایلامی باستان خطی هجایی بود که از نیا ایلامی به دست آمده و در سال‌های میان ۲۲۵۰ تا ۲۲۲۰ پ م، به کار می‌رفته، هرچند که تاریخ اختراع آن به پیش از آن باز می‌گردد.
برخی معتقدند ایلام باید با «ع» نوشته شود، اما ایلامی‌ها از 2300 سال پیش از میلاد حرف «ع» را در زبان‌شان از دست دادند و تا آخر حکومت بابلی‌ها چنین چیزی نبود تا این‌که آشوری‌ها و آرامی‌ها «ع» را وارد زبان آن‌ها کردند، اما هیچ قومی در دنیا وجود ندارد که صورت اسم سرزمینش را از نامی ناشناخته گرفته باشد. صورت بین‌النهرینی واژه‌ای که قوم ایلام را با «ع» می‌نویسند، متکی به عهد عتیق است.
نگاره 16: قطعه‌ای از خشت آجری (وارونه) داریای نوشته میخی ایلامی (حدود 1000 سال پیش از میلاد) تپه مارلیک، در موزه رزگرس مصر نگهداری می‌شود.
نگارنده این کتاب سخت به این باور است که ایلام باید با الف نگاشته شود و آن ایلام قدیم نیاکان همین ایلام حاضر در ایران هستند.