سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي
سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي
سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي، نثري ساده دارند كه از تعبيرات، مترادفات و بيان حالات نفساني و عواطف، تا اندازه‌اي خالي است و تنها گاهي با عبارات موجز در فخر و مباهات، مانند ستايش مردم پارس يا شجاعت داريوش بزرگ و يا مدح و ثناي اهورامزدا و دوري از اهريمن رو‌برو مي‌شويم. چيزي كه در سنگ‌نوشته‌هاي هخامنشي بيشتر به چشم مي‌خورد، جمله‌هاي مكرر آن است كه اين از ويژگي‌هاي نثرهاي قديم چه آريايي و چه سامي است.
در سال 1258 خ (1879 م) به دنبال كاوش‌هاي گروه انگليسي، در شهر باستاني بابِل در ميان‌رودان (بين‌النهرين) استوانه‌اي از گِل پخته به دست باستان شناس كلداني به نام «هرمز رسام» پيدا شد كه همان منشور کوروش بزرگ بوده و امروزه در موزة بريتانيا در شهر لندن نگهداري مي‌شود. از زمان نگارش اين فرمان تا امروز 2549 سال مي‌گذرد.
مهم‌ترین گفته‌های داریوش بزرگ در کتیبۀ بیستون (برگرفته از متن جلد 5 ایران فرهنگی) چنین است:
معرفی خود و نیکان خود و گسترۀ شاهنشاهی خود؛ داستان شورش گئومات (بردیای دروغین) و اینکه هیچکس توانایی بازپس‌گیری پادشاهی و سرکوب گئومات را نداشت، جز داریوش بزرگ؛ داستان سرکوب شورش‌های گوناگون در سرزمین‌های ایلام، بابل، ماد، پارت، پارس، ساگارتی، ارمنستان، رگا (سرزمین ری) و مرو، در مجموع 19 نبرد و پیروزی در تمام آن‌ها و دستگیری 9 پادشاه، در مدت یک سال با ذکر تاریخ روز و ماه؛ تأکید بر راست بودن مفاد سنگ‌نبشتۀ بیستون؛ معرفی هشت تن از پادشاهان دودمان هخامنشی و نام بردن خود به عنوان پادشاه نهم؛ نشانه و دلایل کامل یکتاپرستی و معنویت؛ عدالت‌گستری و آبادانی؛ مبرا دانستن خود از پلیدی و دروغگویی و تبهکاری؛ نام بردن 23 سرزمین (پارس، ایلام، بابل، آشور، عربیه، مصر، دریانشینان، لیدی، یونان، ماد، ارمنیه، کاپادوکیه/آناتولی مرکزی، پارت، سیستان، هرات، خوارزم، بلخ/باکتریا، سغد، قندهار، سکا، پنجاب، هَرَئووَتیش (شاید ناحیة علیای رود هیرمند، مکران) در گسترة شاهنشاهی داریوش؛ قدرت فرمانروایی و تشویق و تنبیه شدید و حکمرانی مطلق؛ درخواست از آیندگان برای نگاهداری این سنگ‌نبشته؛ دعا برای حافظان آن و نفرین بر آسیب زنندگان.