گروه زبان‌های هند و اروپایی
گروه زبان‌های هند و اروپایی
اصطلاح خویشاوندی در زبان‌شناسی به معنای این است که «دو یا چند زبان نتیجۀ تحول جداگانه و متفاوتی از یک زبان اولیه باشند که در زمانی پیشین متداول بوده است.» یعنی زبانی که در دوران‌هایی وجود داشته اما بر اثر تحولات زمانی و مکانی به صورت زبان‌ها یا گویش‌های قبلی درآمده‌اند. قومی که به یک زبان سخن می‌گفتند، طوایفشان از هم جدا شده و هرکدام راهی سرزمینی دیگر شدند و از بومیان آن منطقه و حتی زبان‌های اطرافیانشان تأثیر گرفتند، اما نکته‌هایی در ساختار بدنه زبانشان به جای مانده که با روش تطبیقی می‌توان آن را پیدا کرد.
دربارۀ منطقۀ زندگی اقوام هند و اروپایی نظرات متعددی وجود دارد، اما آنچه به حقیقت نزدیک است و به نظر درست می‌آید، این است که وطن اصلی این ملت در دشت‌های جنوب روسیه و شمال شرقی ایران بوده است؛ نژاد آن‌ها سفید بوده و به علل محیطی در جنوب کمی تیره شده است. پژوهشگران زبان، به دلیل اینکه زبان مادر و اصلی از بین رفته یک زبان قراردادی به نام «هند و اروپایی» را جایگزین کردند که بیشتر زبان‌های متداول در کشورهای آسیا، اروپا و آمریکا بر اساس این زبان شکل گرفته‌اند. نام‌گذاری خانوادۀ بزرگ زبان‌های هند و اروپایی از سوی «سر ویلیام جونز» انگلیسی بود که در سال 1786 م، توانست ثابت کند که زبان سانسکریت با زبان‌های ژرمنی، لاتین و پارسی کهن، هم‌خانواده است.
اصطلاح هند و اروپایی را نخستین بار «توماس یانگ» انگلیسی، در سال 1813 م، برای این خانواده پیشنهاد داد و به تدریج با کوشش زبان‌شناسان، دیگر اعضای خانوادۀ بزرگ زبان‌های هند و اروپایی، شناسایی شدند که شامل زیر گروه‌های زیر می‌باشند:
1. زبان هیتی (Hittite): این زبان با کاوش‌های جدید و با توجه به چند هزار لوح به دست آمده از زبان هیتی که تاریخ آن میان قرن‌های 14 تا 19 پ.م است، شناسایی شد. این قوم چندین قرن بر قسمت بزرگی از آسیای صغیر فرمانروایی می‌کرد. خط این زبان، هیروگلیف خاصی است که به آن هیروگلیفی حیتی گفته می‌شود.
2. زبان تخاری (Tocharian): این زبان با دیگر زبان‌های هند و اروپایی تفاوت‌های بسیاری دارد. این زبان در ترکستان چین یافته شد که نباید با زبان ولایت طخارستان اشتباه شود. نوشته‌های این زبان به خط برهمایی است و متونشان غالباً ترجمه از زبان سانسکریت و مربوط به دین بودا است. معلوم نیست این زبان در چه زمانی کاملاً از بین رفته است.
3. زبان ارمنی (Armenian): این زبان در میان قومی رواج داشت که در سرزمین کوهستانی میان شمال بین‌النهرین و دره‌های جنوبی قفقاز و ساحل جنوبی دریای سیاه سکونت داشتند. در سنگ‌نبشته‌های داریوش بزرگ، ارمینیه نامیده شده‌اند.
4. زبان یونانی (Hellenic): زبان اقوام هند و اروپایی که از شمال مهاجرت کرده و در شبه جزیرۀ بالکان و جزیره‌ای در دریای اژه و کناره‌های غربی آسیای صغیر ساکن شدند. واژه‌های فراوانی از زبان بومی آن منطقه که اکنون از بین رفته، وارد این زبان شده است. این زبان دارای گویش‌های متفاوتی بوده که گروه یونی- آتنی از گروه زبان یونانی، از جنبۀ ادبی، زبان بسیار مهمی بوده است و در قرن 5 و 6 میلادی، ادبیات درخشانی با این گویش وجود آمده که هنوز مورد تحسین است.
5. زبان آلبانی (Albanian): قدیم‌ترین آثار به دست آمده از این زبان، مربوط به قرن پانزدهم میلادی است، اکنون نیز مردم آلبانی به این زبان صحبت می‌کنند.
6. زبان ایتالیک (Italic): در قسمت شبه جزیرۀ ایتالیا در حدود 400 پ.م، رواج داشته است. در آن زمان به سه زبان عمدۀ اومبری، اُسلی و لاتین، صحبت می‌شده که زبان لاتین زبان رسمی شهر رم بوده و کم کم سراسر کشور را فرا گرفت. مهمترین بازمانده‌های این زبان عبارتند از: اسپانیایی، ایتالیایی، پرتغالی، پُروِنسال، رمانش، رومانیایی، فرانسوی، کاتال، لادین و انگادین.
7. زبان سِلتی (Celtic): در مرکز اروپا و سرزمین گل (فرانسه)، شمال ایتالیا و اسپانیا رواج داشته است. قدیم‌ترین مدارک موجود به این زبان، متعلق به کتیبه‌هایی در سدۀ ششم پیش از میلاد است.
8. زبان ژرمنی ((Germanic: که به دو نمونۀ شرقی و غربی تقسیم شده است. زبان‌های سوئدی، نروژی، دانمارکی، ایسلندی، انگلیسی، آلمانی و هلندی از این دسته هستند. قدیم‌ترین آثار ژرمنی، کتیبه‌هایی مربوط به سده‌های نخستین میلادی است.
9. گروه اسلاوی (Slavic): زبان‌های روسی، بلاروسی، اوکراینی، لهستانی، چکی، اسلواکی، صِربی، کرواتی، اسلوانیایی، مقدونیه‌ای و بلغاری، جزو این گروه به حساب می‌آیند. کهن‌ترین آثار اسلاوی، دستنوشته‌هایی دینی، مربوط به سده‌های دهم و یازدهم میلادی است که در بلغارستان یافت شده است.
10. گروه آریایی یا هند و ایرانی (Indo- Iranian): که به دو شعبۀ هندی و ایرانی تقسیم می‌شود. متن‌های کتاب ودا که به زبان سانسکریت به معنای زبان فصیح است قدیم‌ترین اسنادی است که از گروه آریایی هند در دست است. اکنون زبان‌های هندی آریایی در قسمت بزرگی از شمال شبه جزیرۀ هندوستان رایج است. زبان‌های ایرانی بسیار زودتر از زبان‌های هند و اروپایی مانند ژرمنی و رومیایی تحول یافته بود.