ابواسماعيل خواجه عبدالله انصاري مشهور به پیر هرات
تخلص: ……….
قرن: پنجم هجری
سال تولد ـ فوت: 396 ـ 481 ق
محل تولد ـ زندگي ـ فوت: هرات (قهندز) ـ هرات، شاهرود، سمنان ـ گازرگاه (از توابع هرات)
دوران: آلپ ارسلان سلجوقي
آثار: مناجات‌نامه؛ طبقات صوفيه؛ کنز السالکین؛ محبت‌نامه
توضیح: دربارة زندگی و شرح حال پیر هرات، اطلاعات زیادی در دست نیست، جز در چند کتاب، که قابل اعتمادترین آن‌ها نفحات الانس عبدالرحمن جامي است و در آن نيز شرح حال قابل توجهی دربارة خواجه عبدالله ارائه نشده است.
پدر او، ابومنصور انصاری از فرزندان ابوایوب خالد ابن یزید انصاری، صحابی معروف پيامبر (ص) بود. ابوایوب، همان کسی است که گويا رسول اکرم (ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه، مدتي در خانه‌اش، منزل گرفت و به همین مناسبت وي را صاحب رحل خواندند. ابومنصور، مردی طالب دانش و معارف دینی بود، اما پس از آنکه به هرات آمد و تشکیل خانواده داد از دنیای مورد علاقه‌اش که همان عرفان بود دور افتاد، ولی با وجود این در طریق صداقت و ایمان، نخستین آموزگار فرزند خویش، خواجه عبداله بود.
عبدالله، فرزند محبوب خانواده بود و از همان سال‌های کودکی از استادان فن، علم حدیث و تفسیر آموخت. از جمله استادانش یحیی بن عمّار شیبانی را نام بردهاند، که از شیراز به هرات آمده و به تعلیم و تدریس مشغول شده بود و سعی داشت که سنت عرفان را با شریعت تطبیق دهد و این راه و روش در مشرب شاگردش نیز اثری پایدار به جا گذاشت.
خواجه عبدالله در سال 423 ق، عازم سفر حج شد، در بازگشت از سفر حج به زیارت ابوالحسن خَرَقانی، صوفی نامور نایل شد. این ملاقات در وی سخت تأثیر گذاشت.
خواجه عبدالله، «شیخ الاسلام» لقب گرفت و مریدان بسیاری در هرات پيدا كرد، اما در پایان عمر نابینا گردید.
از خواجه عبدالله آثار زیادی به جا مانده که اغلب آن‌ها به نثر مسجع و آهنگین است. خواجه عبدالله شعر هم می‌سرود، ولی بیشتر شهرتش به سبب رساله‌های متعدد اوست.
اين مرد بزرگ در صبح روز جمعه 22 ذی الحجه سال 481 ق در سن 85 سالگی درگذشت و در گازرگاه (ده کیلومتری هرات) به خاک سپرده شد. آرامگاهش در همان محل پا بر جاست.