اسماعيل جرجاني
تخلص: ……….
قرن: پنجم و ششم هجری
سال تولد ـ فوت: 434 ـ 531 ق
محل تولد ـ زندگي ـ فوت: احتمالاً گرگان ـ خوارزم، مرو، نيشابور ـ مرو
دوران: اتسز خوارزمشاه و سلطان سنجر سلجوقی
آثار: ذخيرة خوارزمشاهي؛الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه؛ تذكرة الابشريه في الصناعة الطبيه؛ في حفظ الصحة
توضیح: از زندگي اسماعيل جرجاني، آگاهي اندكي در دست است. ياقوت حموي در معجم البلدان راجع به وي چنين مي‌گويد: «ابوابراهيم اسماعيل ابن الحسن ابن محمد ابن احمد العلوي الحسيني اهل جرجان، كه كاملاً به علم پزشكي آگاه بود و تأليفات ارزشمندي به عربي و فارسي داشت. او به خوارزم سفر كرد و مدتي در آنجا اقامت نمود، سپس به مرو رفت و در آنجا منزل كرد. وي از خانواده‌اي از سادات حسيني بود كه از اصفهان به گرگان كوچ كرده بودند. گفته‌اند كه خانواده‌اش با بزرگان سلسلة آل زيار روابط نزديك داشته‌اند. جرجاني براي تحصيل علم و مخصوصاً فراگرفتن حديث، به نيشابور رفت. وي در مجالس درس ابن ابي صادق النيسابوري، با طب جالينوسي آشنايي يافت.»
جرجاني مدتي در خدمت قطب‌الدّين انوشتكين و پسرش بوده و بعد در مرو به خدمت سلطان سنجر درآمده بود.
جرجاني پس از ابن سينا، نخستين كسي است كه در آثار خود، همة مباحث علم طب را چنان كه قدما مي‌انديشيده‌اند همراه با تحقيقات، مورد مطالعه قرار داده و در كتاب‌هاي خود گردآوري كرده است. بخش اعظم کتاب‌های جرجانی به زبان فارسی تألیف شده که تا آن زمان کسی به این وسعت به تدوین متون پزشکی به زبان پارسی اقدام نکرده بود.
اهميت جرجاني در طب از دو جهت است: یکی اينكه، پس از ابن سينا اولين طبيبي است كه كلية فصل‌هاي پزشكي را مورد بحث و گفتگو قرار داد و بر دانش گذشتگان افزوده است. دوم اينكه بخش اعظم كتاب‌هاي خود را به زبان فارسي تأليف كرده كه تا آن زمان كسي به اين وسعت به تدوين متون پزشكي به زبان فارسي اقدام نكرده بود.
اين مرد بزرگ، در 97 سالگي درگذشت و در مرو به خاك سپرده شد.