کتاب ایران فرهنگی جلد ده

پیشینه شهرها و روستاهای ایران امروز

به نام او که بخشنده‌ترین است.

سرآغاز

چو ایران نباشد تن من مباد

بسياري از ايرانيان بر اين باورند که تاريخ ايران با مهاجرت اقوام آريايي به اين منطقه آغاز شده است، در حالي که مطالعه، تحقيق و تفحص در تاريخ ايران باستان به خوبي نشان مي‌دهد که اين سرزمين حتي پيش از مهاجرت آريايي‌ها، داراي فرهنگ شهرنشيني بوده و کساني در آنجا زندگي مي‌کردند. تاريخ ايرانِ پيش از اسلام را مي‌توان به سه دورة پيش از آريايي‌ها، مهاجرت آريايي‌ها و ايران باستان تقسيم نمود.

تمدن‌هاي به وجود آمده در شهر سوخته، ايلام، جيرفت، تپه سيلک، اورارتو، تپه گيان و همچنين تمدن‌هاي کاسيان و تپورها، همه شکل گرفته پيش از مهاجرت آريايي‌ها به ايران هستند. کهن‌ترين و بزرگ‌ترين تمدن متعلق به دولت ايلام بوده است که در شوش شکل گرفت.

پس از اين دورة عظيم و شکل‌گيري تاريخي باشکوه در اين خاکِ پاک، آريايي‌ها وارد فلات ايران شدند. بخشي از آريايي‌ها به اروپا و بخشي به ايران و هند مهاجرت کردند و به زبان آن‌ها هند و اروپايي مي‌گفتند. آريايي‌هاي هند و ايران مدتي با يکديگر زندگي مي‌کردند و بعدها از يکديگر جدا شدند.

آنها پس از ورود به ايران به سه بخش ماد، پارت و پارس تقسيم و هر کدام در نقطه‌اي از ايران ساکن شدند.

در طي قرن‌هاي متوالي، اقوام مختلفي بر اين سرزمين فرمانروايي کردند و با فراز و نشيب‌هاي بسيار، جنگ و گريزها، خونخواهي و خونريزي‌ها و گاهي آرامش نسبيِ حاکم بر منطقه، تاريخ اين کشور را رقم زدند. اتفاقات بسياري در اين خاکِ ارزشمند رخ داده ولي چند مورد، مهم‌ترين آن‌ها محسوب مي‌شوند که شايد هنوز هم بتوان آثار مخرب آن را بعد از گذشت قرن‌ها بر فرهنگ و تمدن اين مرز و بوم مشاهده کرد، از جمله؛ حملة اسکندر و به آتش کشيدن تخت جمشيدِ باشکوه، حملة اعراب و نشانه‌گيري دين و آيين مردم و کشتارهاي بي‌رحمانه و کتاب‌سوزي، حمله و تاخت و تاز مغول به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها از جمله گندي‌شاپور براي از بين بردن فرهنگ و تمدن اين کشور متمدن و همچنين حملة افغان‌ها…

جدا از سنگ‌دلي و زياده‌خواهي پادشاهان در طي قرن‌ها که باعث تخريب بسياري از شهرها و روستاها شد، در طول اين سال‌ها، برخي از بلاياي طبيعي همچون سيل، زلزله و … از ديگر عوامل از بين رفتن شهرها و آثار تاريخي بوده است. در سال‌هاي اخير نيز بي‌توجهي برخي از مسئولين ميراث فرهنگي نيز در تعلل براي مرمت آثار ارزشمند باستاني که حکم شناسنامة ايران کهن را دارند، باعث تخريب و فروريختن بخش مهمي از آثار تاريخي شده است.

ايران کهن بارها و بارها زير بار مشکلات و مصائب بزرگ کمر خم کرده، اما بار ديگر با کمک مردم غيورش قد برافراشته و تاريخ خود را از نو ساخته است.

تاريخ ايران با تک تک شهرها و روستاهايش و با اهالي دلير و ميهن‌پرستش گره خورده است. براي دانستن اين تاريخ، تمدن و فرهنگ کهن خوب است دربارة پيشينه و قدمت شهرها و روستاهايش که رد پاي پيشينيان بر آن‌ها، با آثار بر جاي مانده در هر کدام نمايان است، آگاهي داشته باشيم و مطالعه کنيم.

در اين کتاب نيز سعي بر آن شده همچون ساير کتاب‌هاي مجموعة «ايران فرهنگي» اقدام به شناساندن تاريخ، فرهنگ و تمدن کهن ايران شود. تلاش ما بر اين است تا با توضيحاتي نه چندان طولاني و نه آنقدر خلاصه که حق مطلب ادا نشود، با توجه به حوصلة خوانندگان، شهرها و روستاهاي ايران را به همراه آثار ماندگار و ارزشمندشان معرفي کنيم. در اين کتاب خواننده مي‌تواند اطلاعات لازم را دربارة موقعيت جغرافيايي، وجه تسميه، تاريخچه، زبان و فرهنگ، آثار تاريخي موجود در هر مکان و همچنين دربارة اينکه کداميک از بزرگان در عرصة علم و دانش، ادبيات و هنر، ورزش و … در چه شهري ديده به جهان گشوده‌اند، به دست آورد.

نکتة بسيار مهم در رابطه با گردآوري اين کتاب، گسترة عظيم ايران پهناور است! به اين صورت که هر چه در اين مقوله پيشتر مي‌رفتيم، بيشتر متوجه مي‌شديم که قصة ايران کهن سر دراز دارد…

با نوشتن دربارة بيش از هزاران شهر و روستا، همچنان اين احتمال وجود دارد که در جايي، گوشه‌اي از اين کشور پهناور باشد که جلوه‌اي از تاريخ اين مرز و بوم داشته، اما از چشم جا مانده باشد.

ايران داراي قلعه‌ها، تپه‌ها، کاروانسراها، پل‌ها، چهارطاقي‌ها، مساجد و به طور کل بناهاي تاريخي بسياري است که با وجود آن‌ها مي‌توان به قدمت ديرينة اين کشور پي برد. همچنين کوه‌ها، رودها، مرداب‌ها، تالاب‌ها، غارها، درياها و کويرهاي متعددي دارد که هر کدام در دل خود داستاني کهن دارند و باعث تجمع انسان‌ها و به وجود آمدن زندگي شهرنشيني مي‌شدند. همچنين وجود شهرهاي زيرزميني متعدد که علت ساخت آن‌ها مخفي بودن، امنيت و محافظت در برابر دشمنان، جانوران و بلاياي طبيعي  بود. به دليل همين تعداد زياد آثار تاريخي و طبيعي و همچنين به اين دليل که هنوز با گذشت صدها و هزاران سال از تمدن‌هاي به وجود آمده، آثاري از دل خاک بيرون آورده مي‌شوند، اين امکان وجود نداشت تا تمام مکان‌هاي تاريخي اين عرصة پهناور را در اين کتاب جاي دهيم.

از آنجايي که اطلاعات پيرامون اين موضوع بسيار وسيع و گسترده است لاجرم بر آن شديم تا اين مجموعه در سه جلد به چاپ برسد. دو جلد آن که به صورت پشت سر هم در رابطه با پيشينة شهرها و روستاهاي ايران، به صورتي که در بالا توضيح داده شد، آورده شده است و يک جلد به تهران و شهرهايي که از زمان‌هاي دور (حدود شش هزار سال پيش تا کنون) پايتخت ايران بودند اختصاص داده شد، زيرا اين موضوع خود بحث گسترده‌اي است.

انتقال اطلاعات و دانسته‌ها در رابطه با تاريخ باشکوه اين کشور به نسل‌هاي بعد، دِيني است به گردن هر ميهن‌پرست ايراني؛ وگرنه تمام شکوه و عظمت دوره‌هايي همچون هخامنشيان به فراموشي سپرده و تخت جمشيد، يادگار با ارزش آن دوران، تبديل به جايگاهي براي تفريح و يادگاري نوشتن بر ديوارهاي کهنه‌اش مي‌شود.

همگان بايد بدانند که تاريخ ايران از زماني آغاز مي‌شود که بسياري از کشورها هنوز وجود نداشتند چه برسد به آنکه داراي تمدني هم بوده باشند. اين انتقال اطلاعات در رابطه با تاريخ و تمدن کشور يک وظيفة ملي است.

اميد است که ما در مجموعة ايران فرهنگي اين رسالت را به درستي انجام داده باشيم.

با آرزوي توفيق الهي در ادامه خدمتگزاري

دکتر داريوش فرهود

استاد ژنتيک دانشگاه علوم پزشکي تهران

استاد ژنتيک پزشکي دانشگاه مونيخ

کارشناس سازمان جهاني بهداشت – ژنو

عضو فرهنگستان علوم جهان – تريست

عضو پيوسته فرهنگستان علوم پزشکي ايران – تهران

زمستان 1400